«ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ»

Η Ρόδος, εκτός από τις  απαράμιλλες φυσικές και επίκτητες ομορφιές που διαθέτει, κοσμείται  επίσης και από την λαμπρή ιστορική της διαδρομή,  που εκτείνεται από τους προϊστορικούς  χρόνους,  μέχρι και την πολύ  πρόσφατη ακόμη περίοδο της ιστορίας μας.

Ο απλός μελετητής της ιστορίας της Ρόδου, γοητεύεται πράγματι από την φαντασμαγορική της πορεία δια μέσου των αιώνων, και διαπιστώνει συγχρόνως ότι η παρουσία της σε όλα τα σπουδαία γεγονότα που κατά καιρούς διαδραματίστηκαν, ήταν σημαντική  και ουσιαστική. Διαπιστώνει όμως επίσης ότι παράλληλα με τον ενεργό ρόλο που είχε η Ρόδος  στα πολιτικά και στρατιωτικά δρώμενα, ανέπτυξε συγχρόνως σε σπουδαίο επίσης επίπεδο και την  καλλιέργεια του πνεύματος, την ανάπτυξη του εμπορίου,  της ναυτιλίας, των τεχνών, της βιοτεχνίας κλπ. Όπως μάλιστα αναφέρει και ο καθηγητής Κ. Δεσποτόπουλος,  «η φιλοπονία των κατοίκων της,  η σωφροσύνη των ηγετών της,  το προχωρημένο επίπεδο της παιδείας της και  το εύφορο του εδάφους της,  είχαν καταστήσει την Ρόδο « την  καλλίστην αυτήν ελληνική νήσον», το αγλάϊσμα του Αιγαίου καθώς επίσης και διάσημο «πνευματικό σπουδαστήριο» σε όλη την Μεσόγειο».

 Επιβεβαίωση της διαπίστωσης αυτής αποτελεί και το γεγονός ότι κατά την περίοδο της αρχαιότητας,  διακεκριμένες προσωπικότητες του πνεύματος και της πολιτικής, επέλεξαν την Ρόδο για να ολοκληρώσουν την πνευματική τους κατάρτιση και κυρίως να διδαχθούν την ρητορική τέχνη που ανθούσε τότε στο νησί μας και που ιδρύθηκε από τον σπουδαίο ρήτορα Αισχίνη. Μεταξύ των διάσημων αυτών προσώπων που σπούδασαν στην Ρόδο, ήταν  και πολλοί επίδοξοι τότε πολιτικοί της Ρώμης, όπως ο σπουδαίος ρήτωρ Κικέρων, ο γνωστός Ιούλιος Καίσαρ, ο Τιβέριος Γράκχος και ο Σκιπίων ο Αφρικανός, ο Πομπήιος, ο Βρούτος, ο σπουδαίος ποιητής Λουκρήτιος, ο Κάτων  και πολλοί άλλοι.

Για την ιστορία της Ρόδου έχουν γραφεί κατά καιρούς σημαντικές μελέτες και σπουδαία ιστορικά συγγράμματα, με πρώτο και κορυφαίο το βιβλίο «Ιστορία της Ρόδου» του αείμνηστου  Χ.Ι.Παπαχριστοδούλου,  που είχα την τύχη να τον έχω Γυμνασιάρχη στο Βενετόκλειο  Γυμνάσιο  τον τελευταίο μάλιστα χρόνο της  μεγάλης διδακτικής του προσφοράς στον τόπο μας,  πριν την συνταξιοδότησή του.

                                                                        *

Στο σημερινό μου σημείωμα θα προσπαθήσω να κάνω μια γενική και σύντομη αναφορά σε ένα σπουδαίο πνευματικό  επίτευγμα των αρχαίων Ροδίων, που είχε όμως μεγάλη  πρακτική χρησιμότητα,  και που αφορά το θαλάσσιο εμπόριο. Το επίτευγμα αυτό των αρχαίων προγόνων μας είναι  η ναυτική νομοθεσία των ροδίων ή για την ακρίβεια όπως επικράτησε στην επιστήμη «Ναυτικός Κώδικας της Ρόδου». Πρόκειται  για ένα σημαντικότατο νομικό επίτευγμα των Ροδίων της αρχαίας περιόδου, που είχε μεγάλη απήχηση σε όλους τους λαούς που  τότε ασκούσαν το ναυτικό εμπόριο, και που προκαλεί και σήμερα ακόμη τον θαυμασμό σε πολλούς ιστορικούς και νομικούς, γιατί η νομοθεσία αυτή έδινε εύστοχες, δίκαιες  και πρακτικές λύσεις στα διάφορα προβλήματα που παρουσιάζονταν στο θαλάσσιο εμπόριο, που δεν ήσαν και λίγα.

Στο παρόν πρόχειρο σημείωμα,  δεν πρόκειται  βεβαίως να γίνει τεχνική ή νομική ανάλυση του  σπουδαίου και διαχρονικού αυτού επιτεύγματος της Ρόδου [ αναλυτικές μελέτες έχουν γίνει πολλές, όπως επίσης και  διάφορες ομιλίες και παρουσιάσεις ],  αλλά θα επιχειρηθεί μια απλή και γενική ιστορική κυρίως περιγραφή του,  και στο τέλος θα αναφερθώ και σε μια  προσωπική μου ανάμνηση που έχει άμεση σχέση με την αρχαία αυτή νομοθεσία του νησιού μας.

                                                                             *

Γίνεται από όλους δεκτό, ότι ένας από  τους  παράγοντες που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην μεγάλη πολιτιστική πρόοδο και οικονομική ανάπτυξη  της Ρόδου κατά την αρχαιότητα,  υπήρξε αναμφίβολα και η σπουδαία γεωπολιτική της θέση. Το γεγονός αυτό έχει επισημανθεί ήδη από την αρχαία εποχή. Από αρχαία μάλιστα κείμενα προκύπτει ότι ο μεν Ερατοσθένης είχε ορίσει τον βασικό μεσημβρινό πάνω στην γραμμή Ρόδου –Βυζαντίου (αποικία των Μεγαρέων τότε), ο δε Δικαίαρχος είχε ορίσει την έννοια του γεωγραφικού πλάτους στην Γραμμή Ηρακλείων Στηλών (Γιβραλτάρ) –Ρόδου.  Όπως ήταν επόμενο, η σπουδαία αυτή γεωγραφική της θέση  κατέστησε την Ρόδο κυρίαρχη δύναμη στο θαλάσσιο εμπόριο στην μείζονα περιοχή της εποχής εκείνης, δεδομένου μάλιστα ότι ο επίσης ισχυρός στόλος των Ρωμαίων, είχε σαν κύριο μέλημά του την μεταφορά των μαχίμων Λεγεώνων για  την πολεμική της προσπάθεια.

Με τέτοια λαμπρή γεωγραφική θέση στο  νοτιανατολικό Αιγαίο, ήταν επόμενο να καταστεί η Ρόδος από τα πολύ παλιά ακόμη χρόνια σημαντική ναυτική δύναμη, είχε μάλιστα αναπτύξει  εκτεταμένο θαλάσσιο εμπόριο που εκτείνονταν  από την Σικελία και τον Εύξεινο Πόντο έως και την Κύπρο και την Αίγυπτο. Με τον μεγάλο εμπορικό τους στόλο και τους νέους θαλάσσιους δρόμους που άνοιξαν οι Ρόδιοι, συνετέλεσαν   στην προώθηση των προϊόντων  της εύφορης γης τους, όπως το κρασί, το λάδι, τα σύκα, αλλά και τα κεραμικά, κοσμήματα κλπ που με επιτυχία κατασκεύαζαν.   

                                                                               *

Με τα συνεχή θαλάσσια ταξίδια τους και τις διαρκείς αναζητήσεις τους στην θάλασσα, ανέπτυξαν σιγά- σιγά μαζί το θαλάσσιο εμπόριο και κάποιους  κανόνες συμπεριφοράς που  ρύθμιζαν τις θαλάσσιες μεταφορές τους.  Με την πάροδο του χρόνου δηλαδή και καθώς η ναυτιλία ακολουθούσε κάποιες  συνήθειες (σταθερές), δημιουργήθηκαν κάποιοι μόνιμοι κανόνες, που σιγά- σιγά και αφού παγιώθηκαν, καθιερώθηκαν στην πράξη,  κωδικοποιήθηκαν στην συνέχεια και τελικά  έγιναν κανόνες (νόμοι) που τηρούντο από όλους τους τότε ναυτιλλόμενους. Έτσι διαμορφώθηκαν τελικά σε αυτό που σήμερα λέμε  «ναυτικό δίκαιο», δηλαδή το σύνολο των κανόνων δικαίου που ρυθμίζουν την ναυτιλία. Η νομοθεσία αυτή των αρχαίων Ροδίων ναυτικών, αποτελεί την πρώτη παγκόσμια ναυτική νομοθεσία!

Για να αντιληφθούμε την αξία της προσφοράς αυτής των Ροδίων  και την μεγάλη τους συμβολή στην ναυτιλία, θα αναφερθούμε με ένα απλό παράδειγμα  σε ένα θεσμό που καθιέρωσαν με την νομοθεσία τους, και συγκεκριμένα στον θεσμό της  «αβαρίας» ( είναι νομικός όρος).

Ας υποθέσουμε ότι  ένα εμπορικό καράβι φορτωμένο με εμπορεύματα διαφόρων εμπόρων, πέφτει σε μεγάλη καταιγίδα. Ο πλοίαρχος διαπιστώνει ότι ο μοναδικός τρόπος για να αποτραπεί το ναυάγιο του πλοίου, είναι να πετάξει κάποιο από το φορτίο του πλοίου στην θάλασσα για να σωθεί έτσι το πλήρωμα, το πλοίο και βεβαίως και το υπόλοιπο φορτίο. Τελικά το πλοίο μετά την «εκβολή», την απόρριψη δηλαδή μέρους του φορτίου του στην θάλασσα, σώζεται και επιστρέφει ασφαλές στο λιμάνι με το υπόλοιπο του φορτίου που διασώθηκε. Μέχρι εδώ όλα καλά, αλλά υπάρχει όμως κάποιο ζήτημα που παραμένει σε εκκρεμότητα. Τι θα γίνει δηλαδή με αυτόν τον έμπορο που το εμπόρευμά του πετάχτηκε και χάθηκε στην θάλασσα, για να σωθεί το φορτίο των υπολοίπων ; Είναι δίκαιο να υποστεί μόνος αυτός την ζημιά; Στο θέμα αυτό η ναυτική νομοθεσία των Ροδίων έδωσε λύση, με τον θεσμό της «κοινής αβαρίας» που αναφέραμε και σύμφωνα με τον οποίο οι ιδιοκτήτες των εμπορευμάτων που έφτασαν αβλαβή στο λιμάνι, είναι υποχρεωμένοι να αποζημιώσουν εκείνους που το εμπόρευμά τους ρίχθηκε στην θάλασσα για να σωθούν τα δικά τους. Αυτός είναι σε πολύ γενικές γραμμές ο θεσμός της κοινής αβαρίας, που διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τους Ρόδιους, και που ισχύει και εφαρμόζεται και  σήμερα!

                                                                       *

Όπως είναι εύκολο να αντιληφθούμε, η συνεχής άσκηση του θαλάσσιου εμπορίου, δημιουργούσε πολλά και ποικίλα πρακτικά προβλήματα και κινδύνους στους ναυτιλλόμενους, που έπρεπε να τα αντιμετωπίσουν άμεσα και που επέβαλλαν την λήψη σημαντικών επί τόπου αποφάσεων. Όλες αυτές οι λύσεις που εδίδοντο κατά καιρούς στα προβλήματα της ναυσιπλοΐας, εφαρμόζονταν αρχικά εθιμικώς, μέχρι που συγκεντρώθηκαν όλα αυτά  τα έθιμα σε ένα γραπτό νόμο και αυτός ήταν ο περίφημος «Ναυτικός Κώδικας της Ρόδου».

Ο νόμος αυτός θεωρήθηκε ιδιαίτερα πρωτοποριακός και σημαντικός και έτυχε της αναγνώρισης όχι μόνο από τους έλληνες, αλλά και από όλους τους τότε ναυτιλλόμενους λαούς. Μάλιστα αναφέρεται από πολλούς συγγραφείς ότι τέτοια ήταν η ισχύς και η αναγνώρισή του, που ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αντωνίνος Πίος, είχε διατάξει όπως κάθε δύσκολο  ναυτικό ζήτημα να λύνεται σύμφωνα με το παλιό ροδιακό δίκαιο, μάλιστα λέγεται ότι είπε « εγώ μεν κύριος του κόσμου, ο δε ρόδιος νόμος, κύριος της θαλάσσης». Ο νόμος αυτός επιγράφεται στα λατινικά σαν « DE LEGE RHODIA DE JACTU»[ δεν πρέπει ο κώδικας αυτός να συγχέεται με τον λεγόμενο «Νόμο Ροδίων Ναυτικός», που είναι ιδιωτική συλλογή ναυτικών εθίμων και δεν έχει σχέση με την Ρόδο]. Κατά την περίοδο του Μεσαίωνα επίσης, η Ανατολική Μεσόγειος διέπεται από τον ναυτικό νόμο των Ροδίων, επίσης πρέπει τέλος να αναφερθεί ότι ακόμη και το Ανώτατο Αγγλικό Δικαστήριο  (κατά τον 19^ο αιώνα), έκανε ρητή αναφορά σε απόφασή του στον αρχαίο αυτό νόμο.

Ένα θέμα που επίσης πρέπει να αναφέρουμε σχετικά με την αρχαία αυτή ροδιακή  νομοθεσία, είναι ότι προέβλεπε ότι όλες οι συμφωνίες που αφορούσαν θαλάσσια μεταφορά, θα έπρεπε να γίνονται γραπτώς. Επομένως, οποιαδήποτε σχετική προφορική συμφωνία, ήταν άκυρη και δεν ελαμβάνετο υπόψη. Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι η νομοθεσία αυτή τελούσε υπό την προστασία της Πολιτείας της Ρόδου.

                                                                    *

Θα τελειώσω το παρόν σημείωμα με μια ανάμνησή μου από τα φοιτητικά μου χρόνια στην Νομική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης [1967-1972], που έχει κάποια σχέση με το θέμα μας . Την εποχή εκείνη δίδασκε στο πρώτο έτος της Νομικής Σχολής Θεσσαλονίκης Ρωμαϊκό Δίκαιο,  ο καθηγητής Ν.Πανταζόπουλος.  ΄Ενας καθηγητής πολύ αυστηρός και ιδιαίτερα απαιτητικός από τους φοιτητές του στο μάθημά του. Τότε λέγαμε ότι όποιος περνούσε Ρωμαϊκό  δίκαιο, εθεωρείτο ότι είχε πάρει το μισό πτυχίο Νομικής! ΄Ηταν όμως συγχρόνως ένας καθηγητής, με πλούσιο επιστημονικό έργο, με ευρυμάθεια  και με πάθος για την ιστορία του Ελληνικού δικαίου και οπαδός της αδιατάρακτης διαχρονικής συνέχειάς του.

Μια μέρα, σε ένα από τα μαθήματα του  στο Κεντρικό αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου που ήταν γεμάτο από πρωτοετείς φοιτητές, ισχυριζόταν ότι  πολλές από τις διατάξεις του  Εμπορικού Κώδικα που ισχύουν σήμερα στην Χώρα μας και που αφορούν το ναυτικό δίκαιο, είναι  διατάξεις του ναυτικού δικαίου των αρχαίων  Ροδίων, που όμως εμείς οι νεοέλληνες, αφελώς τις «εισαγάγαμε» και αυτές από το εξωτερικό, ενώ ήταν δικό μας πνευματικό προϊόν.  Θυμάμαι ότι με πάθος υποστήριζε ο καθηγητής μας ότι ο ροδιακός αυτός νόμος, αφού εφαρμόστηκε σε όλη την τότε Ελλάδα, τον παρέλαβαν στην συνέχεια οι Ρωμαίοι και τον εφάρμοζαν στην ναυτιλία τους, ακολούθως  τον παρέλαβαν  με την σειρά τους  οι Βυζαντινοί,[Νομοθεσία Ιουστινιανού, Λ.Σοφού, ΄Ισσαύρων, Αρμενόπουλος κλπ],  μετά δε την πτώση του Βυζαντίου «μετανάστευσε» η νομοθεσία αυτή στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Εμείς δε οι έλληνες,, έλεγε ο καθηγητής,  αγνοώντας την ελληνικότητα της νομοθεσίας αυτής,  τον αντιγράψαμε με την σειρά μας από τον Ναπολεόντειο Εμπορικό Κώδικα του 1807   και με τον νόμο 1834/1835 τον φέραμε και πάλι πίσω στην πατρίδα μας, καμαρώνοντας ότι φέραμε νόμο της Ευρώπης, ενώ βασικά ήταν δική μας νομοθεσία! Έναν δηλαδή αμιγώς δικό μας νόμο, αφού περιπλανήθηκε στην  Ανατολική Μεσόγειο, τον εισάγαμε από την Ευρώπη, χωρίς να γνωρίζουν οι περισσότεροι ότι επρόκειτο για δικό μας νόμο!  Όταν ανέπτυσσε το θέμα του αυτό, σε κάποια στιγμή ο αυστηρός αλλά παθιασμένος με το αντικείμενο του καθηγητής,  συγκινήθηκε τόσο πολύ για την εθνική μας αυτή «άγνοια»,  που βούρκωσε κυριολεκτικά και διέκοψε απότομα την διδασκαλία του, γιατί έμεινε άφωνος από την συγκίνησή του και στην συνέχεια, αφού πήρε τις σημειώσεις του από το αναλόγιο, αποχώρησε βιαστικά από το αμφιθέατρο. Πριν αποχωρήσει όμως από την αίθουσα,  απέσπασε  το  αυθόρμητο και θερμό χειροκρότημα των νεαρών πρωτοετών φοιτητών του, που όρθιοι όλοι τον χειροκροτούσαν, καθώς εγκατέλειπε συγκινημένος το μάθημά του. Όπως ήταν επόμενο, οι  ελάχιστοι τότε  ροδίτες φοιτητές που ήμασταν στο αμφιθέατρο,  την ημέρα εκείνη νοιώσαμε ακόμη μεγαλύτερη υπερηφάνεια για τους αρχαίους προγόνους μας, και  «εξήλθομεν της αιθούσης»  εθνικά  και …τοπικά υπερήφανοι.  Την μικρή αυτή εμπειρία μου από το παρελθόν,  θέλησα να καταθέσω στους συμπολίτες μου με το κείμενό μου αυτό.  

ΕΜΜ.ΛΟΥΚΑΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ε.σ  

em.loukas@gmail.com

Βιβλιογραφία:

Κ.Δεσποτόπουλος: «Ελληνικά θέματα πολιτισμού και ιστορίας».

2.Χ.Παπαχριστοδούλου: «Ιστορία της Ρόδου».