Σε ιστορικές πηγές και γραπτές μαρτυρίες βασίζονται όλα όσα παρατίθενται  στη συνέχεια για τον Πανορμίτη και τη Μονή, μέσα στο μοναδικό πευκοδάσος του όρμου που έγινε γνωστό σ΄ όλο τον κόσμο, δίνοντας το όνομά του στον Αρχάγγελο Μιχαήλ.
Ο χρόνος κατασκευής, οι δωρητές, οι εικασίες αλλά και οι πιθανότερες εκδοχές για τη λατρευτική εικόνα και όλα όσα σε εισάγουν σε μια διαφορετική πραγματικότητα έξω από τις συνθλίβουσες βιοτικές μέριμνες και τον σάλο του κόσμου, κατατίθενται από τον Θεόδωρο Παπαγεωργίου Δικηγόρο, τιμημένο με το οφφίκιο του Άρχοντα Δικαιοφύλακα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Ναός του Ποσειδώνα υπήρξε στην αρχαιότητα σ΄ αυτό το ίδιο σημείο και από τα Σεσκλιά πέρασε και δίδαξε ο Απόστολος Παύλος. Στοιχεία άκρως ενδιαφέροντα που πρέπει να γνωρίσουμε όλοι…

 Γιατί η Ιερά Μονή του Ταξιάρχη Μιχαήλ στον όρμο της Σύμης, ονομάστηκε Πανορμίτης;

Ονομάστηκε έτσι γιατί βρίσκεται στην όρμο του Πανόρμου. Δηλαδή σ΄ έναν κόλπο, νοτιοανατολικά της Σύμης που έχει το «περίεργο» χάρισμα η διεύθυνση των ανέμων και οι κυματισμοί να οδηγούν σ΄ αυτόν, εξ ου και το γεγονός ότι βρίσκουν «το δρόμο τους» τα μπουκάλια που οι πιστοί ρίχνουν στη θάλασσα με μηνύματα, παρακλήσεις και τάματα προς τον Αρχάγγελο, από κάθε μεριά της Ελλάδας. Άλλωστε, σύμφωνα με τις μαρτυρίες και τις συλλογές από  πλήθος ξυλόγλυπτων σκαφών στα μουσεία του Πανορμίτη, ο όρμος του Πανορμίτη ήταν πάντα ο φιλόξενος όρμος που έσωζε από τις θαλασσοταραχές του Αιγαίου τα ιστιοφόρα σκάφη που κινδύνευαν να θαλασσοπνιγούν.

Από πότε υπήρξε θρησκευτικός τόπος η περιοχή αυτή;
Όπως γνωρίζετε, στη δωρική αρχαία περίοδο, έξι πόλεις, οι τρεις της Ρόδου, αυτή της Κω και στα απέναντι παράλια η Κνίδος και η Αλικαρνασσός, δημιούργησαν τη Δωρική Εξάπολη, μια αμφικτιονία, με θρησκευτικό κέντρο το ναό του «Τριοπίου Απόλλωνα» στην απέναντι χερσόνησο της Κνίδου. Τα μικρά νησιά γύρω από την Ρόδο και την Κω, αποτελούσαν φυσικά τμήματα της εξάπολης. Ο μελετητής Μ. Θ. Σκευοφύλακας, αναφέρει ότι στην αρχαιότητα στο λιμάνι του Πανόρμου, εκεί όπου βρίσκεται η σημερινή Μονή του Πανορμίτη, βρισκόταν ο Καλλιμάρμαρος  ναός του Ποσειδώνα. Είναι προφανές λοιπόν ότι η περιοχή ήταν πάντα τόπος λατρείας. Οι αρχαίοι κίονες μαζί με μεταγενέστερους παλαιοχριστιανικούς, βαστάζουν μέχρι σήμερα τα σταυροθόλια του καθολικού της Μονής η οποία ανήκει μεν στον τύπο της λεγόμενης σταυροφορικής βασιλικής, αλλά υποβαστάζεται σε αρχαία  και βυζαντινά θεμέλια.

Πότε χτίστηκε το πρώτο χριστιανικό Μοναστήρι του Πανορμίτη; Τι λέει η λαϊκή παράδοση για τη δημιουργία του και ποια είναι η πιθανότερη εκδοχή;
Σύμφωνα με τα αρχεία της Μονής, και σε έγγραφο το οποίο κάηκε αργότερα, εμφανιζόταν ότι ήδη από το 1460 υπήρχε το μοναστήρι. Κατά τη λαϊκή παράδοση όπως τη διασώζει ο Συμιακός ιστοριοδίφης Δημοσθένης Χαβιαράς «η Μαριώ του Πρωτενιού» σκάβοντας το κτήμα της στον Πάνορμο, βρήκε κάτω από ένα σκίνο, μια μικρή παλιά εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Τη μετέφερε στο εικονοστάσι της στο σπίτι της στη Σύμη όμως το πρωί δεν υπήρχε και τη ξαναβρήκε κάτω από το σκίνο, στον Πάνορμο. Αυτό έγινε τρεις φορές μέχρι που ήρθε στ΄ όνειρό της ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και της ζήτησε η εικόνα του να παραμείνει εκεί. Έτσι χτίστηκε το μοναστήρι σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση. Κατά άλλη όμως ιστορική εκδοχή, αυτήν του θεολόγου και γραμματέα της μητρόπολης Σύμης Γ. Πετρόπουλου, ο οποίος εξέδωσε και το βιβλίο « Ιστορικό και θαύματα του Πανορμίτη», η ανέγερση της Μονής ανάγεται στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες κατά τους οποίους πιστεύεται ότι ανεγέρθηκαν στη Σύμη 9 Αγγελικές Μονές, υπό την επίδραση της αίρεσης τότε της Αγγελοκρατίας.

Η λατρεία των Αγγέλων ήταν πολύ διαδεδομένη τότε στη Δωδεκάνησο άλλωστε!
Σταθερό δόγμα της ορθόδοξης εκκλησίας μας είναι ότι ο κάθε πιστός έχει το φύλακα άγγελό του. Έτσι, για τη Δωδεκάνησο ο φύλακας άγγελος δεν είναι άλλος παρά ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ο Πανορμίτης, το Πανορμητάκι για άλλους και ο διεκδικητικός άγιος για όσους έταξαν και δεν έδωσαν ενώ πήραν την προσφορά του. Είναι ενδεικτικό ότι το μοναστήρι χτίστηκε με τη συνδρομή όχι μόνο όλης της Δωδεκανήσου, αλλά και όλου του Αιγιακού χώρου.
Με τη σημερινή της μορφή η Μονή υπάρχει από το 1776 και είναι έργο του Ρόδιου αρχιτέκτονα «μαστρ΄  Αναστάση Καρναβά» που τον κάλεσαν μάλιστα δύο αδέλφια ιερομόναχοι που εκτελούσαν καθήκοντα ηγουμένου, οι Συμιακοί ιερομόναχοι Νεόφυτος και Κάλλιστος.Το καμπαναριό, το τέμπλο και οι αγιογραφίες;

Το σημερινό καμπαναριό είναι μεταγενέστερο και συγκεκριμένα είναι της περιόδου από το 1905 έως το 1911. Την αρχιτεκτονική μελέτη έκανε ο Συμιακός Γεώργιος Χατζησταυρίδης. Να σημειώσουμε ότι τότε ηγούμενος της Μονής ήταν ο αρχιμανδρίτης Ιγνάτιος Αγγελινίδης από την Αστυπαλιά. Ο ρυθμός του καμπαναριού είναι ανάμεικτος μπαρόκ και αναγέννησης και την κεραμική διακόσμησή του επιμελήθηκε ο ιερομόναχος Ματθαίος από τη Σαντορίνη. Τη χρηματοδότηση του καμπαναριού έκαναν δύο καραβοκύρηδες: ο Υδραίος Πάνος Τρέκας και ο Σπετσιώτης Αθανάσιος Μαρουλάκης. Δηλαδή βλέπετε ότι όλο το Αιγαίο δούλεψε για το καμπαναριό του Πανορμίτη που είναι τόσο θαυμαστό για να λένε άλλοι ότι μοιάζει με το καμπαναριό που είχε η εκκλησία της Αγίας Φωτεινής στη Σμύρνη και άλλοι ότι μοιάζει με το καμπαναριό του Αγίου Σεργίου έξω από τη Μόσχα.

Όμως και οι καμπάνες είναι ονομαστές!
Το κωδωνοστάσιο έχει πέντε καμπάνες. Οι τρεις προέρχονται από τη Ρωσία κι η μεγαλύτερη έχει βάρος 1.200 κιλά. Η τέταρτη κατασκευάστηκε στη Σύμη από το ξακουστό μέχρι σήμερα εργοστάσιο του Αναστασιάδη και η Πέμπτη που είναι και η πιο καινούργια κατασκευάστηκε το 1992 στον Πειραιά από το εργοστάσιο Τσιτούρα, κι έχει βάρος 500 κιλά.

Τι γνωρίζουμε για την επιβλητική εικόνα και το πρόσωπο του Αρχαγγέλου;
Η σημερινή μεγάλη εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη ξέρουμε μόνο πότε  επαργυρώθηκε. Συγκεκριμένα η επαργύρωσή της έγινε το 1724 από το διάσημο τότε στον ελλαδικό χώρο αργυροχρυσοχόο Ιωάννη Πελοποννήσιο. Στην επαργύρωση τονίζεται ιδιαίτερα η πανοπλία και η ρομφαία στο δεξί χέρι όπως αναφέρεται στην ιστοριογραφία αυτή η εμφάνιση του Αρχαγγέλου στις εικονογραφίες ξεκίνησε στα χρόνια της τουρκοκρατίας κατά το όραμα του Ιησού του Ναυή, στον οποίο εμφανίστηκε ο Αρχάγγελος ως πολεμιστής. Γι αυτό και στις  υμνογραφίες ο Αρχάγγελος λέγεται «των ουρανίων στρατιών αρχιστράτηγος». Τώρα όσον αφορά τον αγιογράφο που έκανε την επιβλητική αγιογραφία όπως σήμερα προβάλλεται από το πρόσωπο του Αρχαγγέλου που εκπέμπει δυναμισμό και ηρεμία καθηλώνοντας τον προσκυνητή η ταυτότητα του αγιογράφου δεν είναι γνωστή. Ωστόσο και σε διαστάσεις και σε βασικά στοιχεία η εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πανορμίτη μοιάζει πολύ με την αντίστοιχη εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Ρουκουνιώτη.Οι τοιχογραφίες, το τέμπλο;

 Οι τοιχογραφημένες αγιογραφίες έγιναν το 1792 από τους Συμιακούς αγιογράφους Νεόφυτο και Κυριακό. Είναι οι ίδιοι που αγιογράφησαν το ναό της Παναγίας Ελεούσας στις Καλυθιές της Ρόδου, της Κοίμησης της Θεοτόκου στο μικρό χωριό της Τήλου και άλλους ναούς στη  Νίσυρο και στην Κάρπαθο. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο της εκκλησίας είναι έργο του Κώου ξυλογλύπτη μαστρο Δράκου Ταλιαδούρου, έργο του 1788, επηρεασμένο κι αυτό από το μπαρόκ ύφος με βαθιά σκαλίσματα στα διακοσμητικά του στοιχεία. Το μεγάλο και ωραίο Αρχονταρίκι του μοναστηριού, το γνωστό «Υδραικό», οικοδομήθηκε το 1783 από τον Υδραίο πλοίαρχο Παντελή Ζώρζη.Και οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες ωστόσο συνέβαλαν και προσέφεραν!

 Ο Πανορμίτης ήταν ο προστάτης άγγελος των σφουγγαράδων της Καλύμνου οι οποίοι στις δύσκολες στιγμές της σκληρής εργασίας τους δεν έπαυαν να τον επικαλούνται. Έτσι λοιπόν οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες και οι καραβοκύρηδες ήταν αυτοί που την περίοδο 1896 και 1901 δημιούργησαν τους πρώτους μεγάλους ξενώνες για τους προσκυνητές που κατέφθαναν στον Πανορμίτη έξω από τον περιορισμένο σε κελιά χώρο του κάστρου που τον περιβάλει. Τα δύο τεράστια αυτά κτήρια «Τα Καλύμνικα» είναι πετρόχτιστα και ξεχωρίζουν δίπλα στ΄ άλλα συγκροτήματα των ξενώνων.

Τι γνωρίζουμε για τη Μονή του Ρουκουνιώτη;
Η μονή του Ρουκουνιώτη είναι επίσης παλιά, μεγάλη μονή της Σύμης η οποία μάλιστα είναι και Σταυροπηγιακή, δηλαδή υπάγεται άμεσα στο Πατριαρχείο και ο ηγούμενός της έχει αντίστοιχο κύρος με του Μητροπολίτη. Η Μονή του Ρουκουνιώτη είχε μεγάλη προσφορά στα γράμματα της Σύμης και στο εκπαιδευτήριο της Αγίας Μαρίνας φοίτησαν πολλοί οι οποίοι στη συνέχεια διακρίθηκαν. Την εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Ρουκουνιώτη είναι καταγεγραμμένο ότι την έκανε ο Κρητικός αγιογράφος Στελιανός Γενήτης.  Έτσι, μελετητές της Σύμης όπως ο Σ. Καρανικόλας και ο Γ. Ασκητής αποδίδουν και την εικόνα του Πανορμίτη στον ίδιο αγιογράφο.

Τα μετόχια του Πανορμίτη ποια είναι, τι είναι «μετόχι»;
Τα μετόχια είναι εκτάσεις δίπλα σε θρησκευτικούς χώρους που περιλαμβάνουν γεωργοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις οι οποίες συμβάλουν στη βιωσιμότητα του μοναστηριού. Τα σπουδαιότερα μετόχια του Πανορμίτη είναι δύο: Του «Μεγάλου Σωτήρη» της Ιεράς Μονής του Μεγάλου Σωτήρα που βρίσκεται στη Σύμη και αποτελείται από ένα κτηριακό συγκρότημα με περίμετρους τοίχους σαν κάστρο και με μεγάλη γεωργική έκταση γύρω-γύρω με κλήματα, πολλές ελιές και συκιές. Το άλλο μεγάλο μετόχι του Πανορμίτη είναι τα πέντε νησάκια των Σεσκλιών που βρίσκονται έξω από τον κόλπο του πανόρμου, αντικριστά στη Ρόδο.

Ας μιλήσουμε για τα Σεσκλιά που δεν τα γνωρίζουν πολλοί!
Τα Σεσκλιά, οι αρχαίες «Τευτλούσες» ήταν από την αρχαιότητα οικισμός πολυπληθής, ο επονομαζόμενος «Δάμος Τευτλουσίων». Υπάρχουν μέχρι σήμερα εμφανέστατα πολλά αρχαία ερείπια. Τα τέσσερα μικρά Σεσκλιά είχαν και έχουν κτηνοτροφική χρήση (αιγοπρόβατα). Το μεγάλο Σεσκλί όμως με τις δύο πηγές τρεχούμενου νερού όλες τις εποχές του χρόνου είχε και έχει γεωργική αξιοποίηση από το μοναστήρι, μέχρι και σήμερα. Η Μονή του Πανορμίτη τρέφει ιδιαίτερο δεσμό με το νησί αυτό γιατί έχει και μεγάλη θρησκευτική ιστορία.

Είναι το νησί από το οποίο πέρασε και δίδαξε ο Απόστολος Παύλος!
 Είναι το νησί στο οποίο ο Απόστολος Παύλος βρέθηκε και δίδαξε μάλιστα το 58 μΧ, ερχόμενος από την Κω για Ρόδο και προσεγγίζοντας εκεί λόγω θαλασσοταραχής. Μάλιστα προς τιμήν του οι κάτοικοι του νησιού ανέγειραν την πρώτη εκκλησία της Δωδεκανήσου τον 5ο μ.Χ αιώνα. Τα Σεσκλιά τα αγόρασε το μοναστήρι από την κοινότητα της Σύμης το 1791 με πράξεις που σώζονται μέχρι σήμερα της δημογεροντίας της Σύμης, του μητροπολίτη Ρόδου Καλλίνικου και του ηγουμένου της Μονής Νίκανδρου του Φιλάδελφου.

ΠΗΓΗ: Η ΡΟΔΙΑΚΗ