Ο κ. Σαδί Νασούχογλου, ρίχνει φως σε πτυχές της ιστορίας του νησιού

Ο καθαρμός πριν την τέλεση της προσευχής, το πλύσιμο με νερό, ένας από τους βασικούς όρους της μουσουλμανικής θρησκείας… Αυτό υπήρξε μια από τις βασικότερες αιτίες της δημιουργίας πολλών κρηνών και σιντριβανιών στη Ρόδο κοντά σε τεμένη και τόπους λατρείας.
Το 1671 σύμφωνα με στοιχεία που βρέθηκαν, περιηγητής της Ρόδου αναφέρεται σε 70 κρήνες και σιντριβάνια, πολλά διασώζονται μέχρι σήμερα και οι επιγραφές και αφιερώσεις τους αποκαλύπτουν την ιστορία της. Την ιστορία της Οθωμανικής περιόδου την οποία ερευνά με επιτυχία χρόνια τώρα και ο κ. Σαδί Νασούχογλου, ίσως ο παλαιότερος έμπορος της Ρόδου, πανεπιστημιακής μόρφωσης οι έρευνες του οποίου και οι μνήμες του ρίχνουν φως σε σελίδες της ιστορίας του νησιού.
Είναι η δεύτερη φορά που μου δίνει πολύτιμες πληροφορίες. Τούτη εδώ είναι με αφορμή το βιβλίο του που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες: «Κρήνες Οθωμανικής Περιόδου Ρόδου»!
Τον συνάντησα στο σπίτι του  Σουλεϊμάν Αγά, του μεγαλοεπιχειρηματία παππού του, ψηλά στην οδό Πίνδου στο Μόντε Σμιθ, με την υπέροχη δεξαμενή νερού με  βοτσαλωτό στολισμένη, τους χώρους υπηρεσίας, το χαμάμ και το χαρέμι κάποτε. Ένας βαθιά ευγενής άνθρωπος που είναι η κινητή ιστορία μίας πλευράς της Ρόδου που δεν γνωρίζουμε όσο θα θέλαμε…

Τι ανακαλύψατε τελικά μέσα από την έρευνα που κάνατε για τις κρήνες της Ρόδου;
Κάθε κρήνη της Ρόδου έχει την ιστορία της, και μελετώντας τις επιγραφές των κρηνών αποκαλύπτεται μια άγνωστη πλευρά της ιστορίας της Ρόδου. Για παράδειγμα η ιστορία αναφέρει ότι στη Ρόδο ήρθε μόνο ένας Οθωμανός Σουλτάνος, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής. Κι όμως από την επιγραφή της κρήνης που βρίσκεται στην πλατεία Κουντουριώτη, απέναντι από το Έλλη, πληροφορούμαστε ότι το 1846 ήρθε στη Ρόδο και δεύτερος σουλτάνος, ο Αβδουλμετζίτ,  μαζί με μέλη της βασιλικής οικογενείας, στο πλαίσιο ταξιδιού αναψυχής το οποίο ξεκίνησε από τη Χίο, τη Μυτιλήνη και την Αστυπάλαια. Σύμφωνα μάλιστα με στοιχεία που βρέθηκαν στην Αστυπάλαια χάρισε 20 τσουβάλια αλεύρι  στον ντόπιο πληθυσμό. Η κρήνη αυτή κατασκευάστηκε εις ανάμνηση της επίσκεψης του Σουλτάνου.

Ο οποίος δεν ξέχασε τις ομορφιές της Ρόδου φεύγοντας!
Το 1856 στη Ρόδο έγινε ένας μεγάλος σεισμός και σκοτώθηκαν περίπου 500 άνθρωποι. Στο σεισμό αυτό ο πύργος του Ρολογιού στην Παλιά Πόλη, έπαθε μεγάλη ζημιά η οποία όμως επισκευάστηκε με τα χρόνια, αλλά δεν υπήρχαν τα ρολόγια για να τα τοποθετήσουν. Οι περίοικοι του Ρολογιού έστειλαν αίτημα στο Σουλτάνο, κι εκείνος έστειλε από την Κωνσταντινούπολη τα τέσσερα ρολόγια που είχε ο πύργος μέχρι τις μέρες μας. Τα ρολόγια αυτά μάλιστα λειτουργούσαν με βαρίδια. Ένας ρολογάς της Ρόδου, κάθε 23 ώρες πήγαινε και γυρνούσε την τροχαλία και κούρδιζε τα ρολόγια. Το 1990, ο αείμνηστος Ανδρέας Καραγιάννης που ανέλαβε τη διαχείριση του Ρολογιού αντικατέστησε αυτό το σύστημα με το ηλεκτρονικό ρολόι.

Μπορείτε να μας λέτε αμέτρητες τέτοιες ιστορίες…
Ο θαλαμηπόλος του Σουλτάνου έχτισε άλλη μία κρήνη στη συμβολή των οδών Αμερικής και Ιωάννη Καζούλη. Είναι νεοκλασικού ρυθμού και η ανάγλυφη μαρμάρινη επιγραφή αναφέρει ότι η κρήνη κατασκευάστηκε από τον Χαμδή Μπέη που ήταν ο αρχιθαλαμηπόλος του Σουλτάνου. Φέρει την ημερομηνία «Ζιλκαδέ 1262» που είναι η πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου του έτους 1846. Η κρήνη αυτή δεν λειτουργεί, αλλά έχει ανακαινισθεί πλήρως.

Για τον παππού σας τον Σουλεϊμάν Αγά θέλω να πούμε, τον μεγαλοεπιχειρηματία της Ρόδου ο οποίος κατασκεύασε επίσης μία κρήνη για «ειδικούς» λόγους!
Ο Σουλεϊμάν Αγάς εγκαταστάθηκε στη Ρόδο σε νεανική ηλικία. Πατέρας του ήταν ο Μουσταφά Πασάς, ένας από τους πασάδες στο παλάτι του βασιλιά της Αιγύπτου. Κάποιος είπε στο βασιλιά ότι ο Μουσταφά Πασάς τον υπονόμευε, κι αυτός επειδή από τότε πια κινδύνευε η ζωή του, πήρε την οικογένειά του και τα υπάρχοντά τους και εγκαταστάθηκε στο Νταλιάν, στις τουρκικές ακτές απέναντι από τη Ρόδο. Μεγαλώνοντας ο Σουλεϊμάν Αγάς ο οποίος ήταν παππούς της μητέρας μου της Ζεχρά, ξεκίνησε το εμπόριο μεταξύ Ρόδου και Τουρκίας. Έφερνε ξυλεία από τα τουρκικά παράλια και επέκτεινε το εμπόριο φέρνοντας κάρβουνα που τότε ήταν καύσιμη ύλη. Η Ρόδος ζεσταινόταν με κάρβουνα το χειμώνα, κι αυτός έφερνε καραβιές ολόκληρες. Έχω βρει μία επιστολή έλληνα από τη νήσο Μήλο ο οποίος του ζητούσε κάρβουνο και για το δικό τους νησί. Επίσης έφερνε στη Ρόδο παλαμίδα η οποία χρησίμευε για τη βαφή των δερμάτων. Το έπιπλο αυτό του γραφείου που βλέπετε ήταν το γραφείο του. Στο κάτω μέρος του βλέπετε την ημερομηνία κατασκευής του, «1903». Βλέπετε πόσο βαρύ και άφθαρτο είναι!

Κι αυτό το πανέμορφο σπίτι στο οποίο βρισκόμαστε ψηλά στο Μόντε Σμιθ, είναι το δικό του σπίτι!
Απέκτησε μεγάλη περιουσία στη Ρόδο, κι ένα από τα περιουσιακά του στοιχεία είναι η δική μου κατοικία σήμερα, εδώ στο λόφο του Μόντε Σμιθ η οποία για πολλά χρόνια υπήρξε κατοικία του εκάστοτε Οθωμανού Νομάρχη της Ρόδου, μέχρι το έτος 1908 οπότε ο Αμπεντίν Πασάς, ελληνικής καταγωγής, έχτισε το σημερινό Κέντρο Λογοτεχνών, ακριβώς από κάτω, και άρχισαν οι νομάρχες να κατοικούν πλέον εκεί.

Πότε φτιάχτηκε λοιπόν το σπίτι σας από τον Σουλεϊμάν Αγά;
Θα πρέπει να ήταν το 1865-1870. Κατασκευάστηκε από πέτρα, από βράχια, χωρίς τσιμέντο, μόνο με ασβέστη και χώμα γεγονός που το έκανε πολύ ανθεκτικό σε όλους τους σεισμούς. Πρόκειται για ένα συγκρότημα, και εδώ στο σημείο που βρισκόμαστε τώρα και είναι το γραφείο μου ήταν ο χώρος υποδοχής. Λίγο ποιο μέσα υπάρχει το κτήριο όπου έμενε το υπηρετικό προσωπικό, το μαγειρείο και το χαμάμ και στο βάθος το διώροφο κτήριο είναι το κυρίως σπίτι. Ήταν η θερινή του κατοικία γιατί εδώ στο Μόντε Σμιθ έχει δροσιά το καλοκαίρι και υπέροχη θέα όλη τη Ρόδο.

Κάποια στιγμή έγινε επίταξη του σπιτιού αυτού από τους Ιταλούς!
Το 1936 χρονιά που πέθανε ο παππούς μου αυτό το συγκρότημα σπιτιών το επέταξαν οι Ιταλοί και στη συνέχεια οι Γερμανοί. Στη συνέχεια ο δήμος εγκατέστησε 15 οικογένειες προσφύγων από τα νησιά Σύμη, Κω, Κάλυμνο, όπου τα σπίτια βομβαρδίστηκαν στον πόλεμο. Το συγκρότημα ξαναήρθε στα χέρια της οικογένειας το 1955.

Ο Σουλεϊμάν Αγάς όμως είχε κι άλλο υπέροχο σπίτι στην οδό Ιπποτών!
Η χειμερινή του κατοικία ήταν ψηλά στην οδό Ιπποτών, δεξιά στην είσοδο του Καστέλο. Ένα σπίτι με 22 δωμάτια, το οποίο ο Ιταλοί κατεδάφισαν γιατί ήταν οθωμανικής αρχιτεκτονικής και ήθελαν να διατηρήσουν μόνο τα ιπποτικά κτήρια. Μάλιστα δίπλα από το σπίτι αυτό υπήρχε κι ένα οθωμανικό χαμάμ από λευκό μάρμαρο το οποίο επίσης κατεδάφισαν.

Κατά την έρευνά σας λοιπόν διαπιστώσατε ότι ο Σουλεϊμάν Αγάς έφτιαξε μία κρήνη εις μνήμην της συζύγου του! Ποια είναι η κρήνη αυτή και η δική της ιστορία;
Η κρήνη αυτή βρίσκεται στην Ιξιά, επί της Ρόδου-Ιαλυσού και μπορεί να θεωρηθεί ως η νεότερης κατασκευής κρήνη της Ρόδου αφού σύμφωνα με την επιγραφή της κατασκευάστηκε το 1929. Βρίσκεται μπροστά από το ξενοδοχείο ΛΙΤΟ και είναι κατασκευασμένη από τσιμέντο, έχει δύο γούρνες με ένα αρκετά ευρύχωρο καθιστικό για να ξεκουράζονται οι διαβάτες. Η επιγραφή της στη μαρμάρινη ράχη της κρήνης είναι γραμμένη με παλιά τουρκική γραφή.  Ο Σουλεϊμάν Αγάς την έφτιαξε ως αφιέρωμα στη μνήμη της συζύγου του Ντουρκαδίν, η οποία μετέβη για προσκύνημα στη Μέκκα για να γίνει «Χατζή», αλλά χάθηκαν τα ίχνη της κατά την επιστροφή.

Γιατί έφυγε η Ντουρκαδίν χωρίς εκείνον μαζί της;
Η Ντουρκαδίν αισθανόμενη παραμελημένη από το σύζυγό της ο οποίος άρχισε να ασχολείται με νεώτερη γυναίκα του χαρεμιού του, αποφάσισε να πάει στη Μέκκα κάτι που για την εποχή ισοδυναμούσε με αυτοκτονία. Ξεκίνησε από τη Ρόδο, και μέσω Μαρμαρίς και Νταλιάν. Συμμετείχε σ΄ ένα καραβάνι με 40 καμήλες και σε διάστημα τριών μηνών έφτασε στη Μέκκα αφού διέσχισε με καμήλα τη Συρία και ήρθε αντιμέτωπη με τους Μαμελούκους κουρσάρους που είχαν επιχειρήσει στο παρελθόν και την πολιορκία της Ρόδου! Έφτασε στη Μέκκα κι εκεί χάθηκε, δεν επέστρεψε ποτέ ούτε η ίδια ούτε οι δύο σωματοφύλακες που είχε μισθώσει ο παππούς μου για την ασφάλειά της. Ο παππούς μου αισθανόταν τύψεις για το χαμό της και εις μνήμην της κατασκεύασε την κρήνη.

Υπήρξε σημαίνον μέλος της Ροδιακής κοινωνίας ο Σουλεϊμάν Αγάς και κατά την περίοδο των Ιταλών, παρά τις κακές σχέσεις των δύο πλευρών!
Υπήρξε πρόεδρος της Μουσουλμανικής Κοινότητας μεταξύ άλλων, είχε φτιάξει το μουσουλμανικό σχολείο που υπήρχε άλλοτε στην Iξιά, και πέτυχε ειρηνική συμβίωση των μουσουλμάνων με τους Ιταλούς οι οποίοι εξ αυτού του λόγου του έδωσαν τον τίτλο του Λοχαγού Ιππότη παρότι οι δύο χώρες βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση.

Μελετάτε και τα σιντριβάνια στο βιβλίο σας, κι ένα απ΄ αυτά είναι μέσα στο τζαμί Ρετζέπ Πασά στην περιοχή του Αγίου Φανουρίου και είναι ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής!
Το τζαμί και το σιντριβάνι του Ρετζέπ Πασά έχουν υποστεί πολλές ζημιές από τους βομβαρδισμούς κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θεωρείται ότι είναι το πρώτο τέμενος που κτίσθηκε επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1587-1588). Το σιντριβάνι του βρίσκεται στο μέσον της πλατείας του τεμένους, ο τρούλος του σιντριβανιού στεγάζεται πάνω σε οκτώ κιονίσκους. Έχει μεγάλη και μικρότερη δεξαμενή η οποία είναι μαρμάρινη και τοποθετημένη πάνω σε τέσσερα μαρμάρινα πόδια. Το νερό που ανέβλυζε κάποτε με μεγάλη πίεση από το στόμιο της κεντρικής κρήνης, επέστρεφε με δύναμη και ήχο μέσα στη μικρή δεξαμενή του σιντριβανιού. Από τη δεξαμενή αυτή το νερό εν συνεχεία χυνόταν θορυβωδώς, μέσω οκτώ οπών, εντός της μεγάλης δεξαμενής. Οι πολλαπλοί ήχοι αυτοί του νερού αντανακλώμενοι στο θόλο του τρούλου δημιουργούσαν έναν πιο δυνατό ήχο του νερού που μοιάζει καταπληκτικά με ήχο ενός πραγματικού καταρράκτη. Η κρήνη σήμερα είναι εκτός λειτουργίας. Είναι θέμα μελέτης των επιστημόνων η προσέλευση του άφθονου ύδατος που άλλοτε προμήθευε το ιστορικό αυτό σιντριβάνι με τόσους δυνατούς ήχους.

Τελειώνοντας την έρευνά σας για τις κρήνες της Ρόδου, τι είναι αυτό που σας είχε κάνει μεγαλύτερη εντύπωση;
Το γεγονός ότι ενώ υπάρχουν τόσες βρύσες και σιντριβάνια στην εντοιχισμένη πόλη της Ρόδου (Μεσαιωνική Πόλη) δεν υπάρχει υδραγωγείο που να τις τροφοδοτούσε. Τουλάχιστον κανένας δεν γνωρίζει αν υπήρχε. Αυτό το σύστημα υδροδότησης των Οθωμανών είναι άξιο να ερευνηθεί.

Την αγαπάτε τη Ρόδο. Σε όλα τα βιβλία σας και σ΄ αυτό που μεταφράζετε τώρα στα ελληνικά και εκδώσατε  το 2004 «Ρόδος: Αναμνήσεις και Ιστορία», αυτή η αγάπη είναι έκδηλη!
Λατρεύω τις ομορφιές της Ρόδου. Κατ΄ εμέ η Ρόδος μετά την Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη έχει την πλουσιότερη ιστορία στον κόσμο. Και οι κρήνες της έχουν φωνή, μιλούν για την ιστορία αυτή. Ορισμένες από τις κρήνες και τα σιντριβάνια αυτά δεν βρίσκονταν πάντα εκεί. Οι Ιταλοί τις ξήλωσαν από τα σημεία που βρίσκονταν και τις έβαζαν σε κεντρικούς δρόμους που άνοιγαν οι ίδιοι και άλλες τις ξήλωναν για να τοποθετήσουν τις ιταλικές όπως στην πλατεία Μουσείου,  αριστερά της Εθνικής τράπεζας στην Παλιά Πόλη. Συνεχίζω τη μελέτη της Ρόδου και ανακαλύπτω όλο και περισσότερο πόσο πλούσια είναι η ιστορία της. Θέλω να ευχαριστήσω εδώ τον εξαίρετο δημοσιογράφο και ιστορικό ερευνητή κ. Κώστα Τσαλαχούρη για την πολύτιμη βοήθειά του, αλλά και τον δημοσιογράφο κ. Νεκτάριο Καλογήρου οι οποίοι με βοήθησαν στη δημιουργία του βιβλίου μου «Κρήνες Οθωμανικής Περιόδου Ρόδου»!

Πηγή : Ο Σουλεϊμάν Αγάς και οι κρήνες της Ρόδου την Οθωμανική περίοδο | Η ΡΟΔΙΑΚΗ