Η οδός Ντούτσε μετονομάστηκε σε Βορείου Ηπείρου, η πλατεία Ιμπραήμ Πασά ήταν στη Νέα Αγορά, η οδός Βασιλόπαιδος Μαρίας  έγινε Ηρώων Πολυτεχνείου! Ο δρόμοι της πόλης έχουν ο καθένας τη δική του ιστορία και γι αυτήν μιλά το βιβλίο του Νίκου Νικολάου που εκδόθηκε το 1998 και αποτελεί ντοκουμέντο και μια μεγάλης αξίας ιστορική αναδρομή στο Δωδεκανησιακό Ζήτημα, στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και στο Δήμο Ροδίων.
Από τη μυθολογία, τον αρχαίο κόσμο, τους ελληνιστικούς χρόνους, τη βυζαντινή και μεσαιωνική περίοδο, τη νεότερη ελληνική και σύγχρονη δωδεκανησιακή ιστορία, σ΄ όλη τη μακραίωνη πορεία η Ρόδος και τα Δωδεκάνησα ήταν και παρέμειναν, ακόμα και στα δίσεκτα χρόνια, αναπόσπαστο κομμάτι του Ελληνισμού.
Έχει σημασία όμως να κάνουμε το οδοιπορικό στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης που ξεκινά από την οθωμανική περίοδο και να προχωρήσουμε στην ιταλική για να φτάσουμε στο 1945-46 όταν το πρώτο μετά την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου Δημοτικό Συμβούλιο τους μετονόμασε με ελληνικές ονομασίες.
 

Πώς γεννήθηκε η ιδέα της συγγραφής ενός βιβλίου για τους δρόμους της πόλης κ. Νικολάου;
Μια συντροφιά κάποια ανοιξιάτικη μέρα του Μάη, αρκετά χρόνια πριν βαδίζαμε στα όμορφα στενά του Νιοχωρίου, κι εκεί κοντά στην Αμαράντειο Σχολή έπεσε το βλέμμα κάποιου σε μια ξεθωριασμένη πινακίδα που έγραφε “Οδός Κωνσταντόπαιδος”! Κανένας δε γνώριζε για ποιο πρόσωπο επρόκειτο. Το όνομα, που θύμιζε πρίγκιπα, ανήκε σ΄ ένα σεμνό παλικάρι από τη Σύμη, που έπεσε ηρωικά στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940. Κάποιος, πιο παλιός, θυμήθηκε ότι ο δρόμος αυτός στα χρόνια της ιταλικής κατοχής λεγόταν Via Polibio. Έτσι γεννήθηκε η ανάγκη να μάθουμε ποια χρονιά άλλαξαν τα ονόματα των δρόμων, με ποια ονόματα βάφτισαν μεταπελευθερωτικά τους δρόμους αυτούς και, το κυριότερο, να καταγραφούν κάποια στοιχεία που θα επέτρεπαν στους παλαιότερους να θυμηθούν και στους νεώτερους να γνωρίσουν ποια πρόσωπα και γεγονότα τιμούμε, έτσι ώστε να διατηρήσουμε ζωντανές τις ιστορικές μνήμες του τόπου μας.

Από πότε η πόλη της Ρόδου απέκτησε δρόμους οι οποίοι είχαν και ονόματα;
Επί Τουρκοκρατίας δεν υπήρχαν ονόματα στους δρόμους εκτός από κάποια που είχαν επικρατήσει προφορικά. Για παράδειγμα η πλατεία Ιμπραήμ στη Νέα Αγορά, το Τσαρσί (η οδός Σωκράτους στη Μεσαιωνική Πόλη) και άλλα. Επί Τουρκοκρατίας γινόταν μια αρίθμηση και μόνο, ανά συνοικίες με αύξοντα αριθμό. Δηλαδή “συνοικία Νεοχωρίου από 1 έως 700. Συνοικία Σουλειμανιέ ( στο τζαμί της Μεσαιωνικής Πόλης ψηλά στο Ρολόι) από 701 έως 800. Οι καταγεγραμμένες τότε συνοικίες ήταν 25 και οι αριθμοί των κατοικιών 3.860. Την πληροφορία μάλιστα αυτή την έχουμε από δημοσίευμα της “Ροδιακής” του έτους 1917 όπου οι συνοικίες της Ρόδου ονομάζονταν ως εξής: Χαμζαβέη, Τακκιαγκί, Αβδούλ-Γκελίλ, Μπαμπί-μεστούδ, Αλεμνάχ, Ηιαλεττίν, Ρετζέπ πασά, Καβακλή, Σικιντή, Καδί-Μετζιδί, Λεμερλή, Ιμπραήμ πασά, Δουδεϊ, Γκισκεγκί, Ιλκ-Μιχράπ, Λολαπλή, Τζαμή Κεμπίρ, Χανζαδέ, Εντερούν...

Τα όρια της πόλης ποια ήταν;
Όλη η Μεσαιωνική Πόλη και έξη επτά ακόμα συνοικίες, τα μαράσια (μαράς στα τούρκικα ή μαμαλάδες). Η Μητρόπολη, ο Άης Γιώργης, οι Άγιοι Ανάργυροι, και βέβαια η νέα συνοικία το Νιοχώρι. Οι Τούρκοι τότε είχαν δώσει εντολή να φύγουν οι Έλληνες από την Παλιά Πόλη να είναι μέσα μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας για τις συναλλαγές τους και τα μαγαζιά τους, αλλά να μην κοιμούνται μέσα άλλοι εκτός από Οθωμανοί και Εβραίοι. Έτσι οι Έλληνες πήγαν κι έχτισαν τις συνοικίες τους γύρω από μια εκκλησία εξ ου και τα ονόματα που πήραν οι συνοικίες.

Οι Ιταλοί πότε άρχισαν να αλλάζουν τα ονόματα των δρόμων;
Να δώσουμε το ιστορικό πλαίσιο! Από το 1912 στη Δωδεκάνησο υπήρχε Ιταλική κατοχή. Πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν από το Μάρτιο του 1912 ο Ελευθέριος Βενιζέλος και βασιλιάς ο Γεώργιος ο Α'. Η Ελλάδα τότε ενεπλάκη με τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13 εναντίον της Τουρκίας, κι έκανε μια νικηφόρο πορεία που της επέτρεψε να απελευθερώσει και άλλα αλύτρωτα εδάφη της όπως η Θεσσαλονίκη, η Μακεδονία και άλλα, διπλασιάζοντας την έκτασή της. Δεν είχε έρθει όμως η ώρα της Δωδεκανήσου που στέναζε ήδη 400 χρόνια κάτω από τον τουρκικό ζυγό, και είχε γίνει στόχος λόγω της θέσης της. Οι Ιταλοί το πρώτο από τα νησιά που κατέλαβαν ήταν η Αστυπάλαια και στις 5 Μαΐου η πόλη της Ρόδου πέφτει στα χέρια των Ιταλών οπότε και ξεκινά η πρώτη περίοδος, μέχρι το 1923, που ήταν στρατιωτική κατοχή-κατάληψη. Με τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923 που έγινε με δυσμενής για εμάς συνθήκες διότι είχε προηγηθεί η Μικρασιατική καταστροφή, τα Δωδεκάνησα ήταν υπό την ιταλική κυριαρχία με βάση τη Συνθήκη της Λωζάνης άρα και το διεθνές δίκαιο. Από το 1923 και μετά ξεκίνησε  η δεύτερη περίοδος της ιταλικής κατοχής, με πρώτο κυβερνήτη το Μάριο Λάγκο, οπότε και έγινε το μεγαλύτερο μέρος των κτηρίων στο Μαντράκι, αλλά και σε ολόκληρη τη Δωδεκάνησο. Ακόμη σκληρότερη όμως ήταν η επόμενη περίοδος που τον Λάγκο διαδέχτηκε ο Ντε Βέκκι, το 1936. Ήταν η περίοδος που άρχισαν οι περιορισμοί και τα προγράμματα για τον αφελληνισμό των κατοίκων με επεμβάσεις στη θρησκεία, στην οικονομία, στην παιδεία, στην τοπική αυτοδιοίκηση και σ’ άλλα επιμέρους, με τη φασιστική προπαγάνδα κ.λ.π. Οι δρόμοι θα έμεναν ανέγγιχτοι;

Επομένως ο Ντε Βέκκι ήταν που άλλαξε την ονοματοθεσία!
Ξεφυλλίζοντας κανείς τα φύλλα της εφημερίδας “Messaggero di Rodi” ( O Αγγελιοφόρος της Ρόδου) βρίσκει ονόματα δρόμων και πλατειών που υπήρχαν και πριν από το 1939 τα οποία είχαν αντικαταστήσει αντίστοιχες τουρκικές ονομασίες.  Ενδεικτικά αναφέρουμε: “Piazza Mandracchio”, “via Cimenlik”, “Piazza delle Poste”, “via del Consolati”... και άλλα. Οι ονομασίες αυτές δόθηκαν κατά τη δεύτερη περίοδο της Ιταλοκρατίας όταν με τη συνθήκη της Λωζάνης απέκτησε την πλήρη κυριαρχία των νησιών. Όποια όμως κι αν ήταν τα ονόματα των δρόμων προ του 1939 φαίνεται ότι δεν ήταν της αρεσκείας του καθεστώτος De Vecchi όπως και κάθε ενέργεια του προκατόχου του  Mario Lago. Μάλιστα ερχόμενος στη Ρόδο ο νέος κυβερνήτης αναφώνησε χαρακτηριστικά “ακόμα εδώ μιλούν ελληνικά”, προσάπτοντας το γεγονός στο Mario Lago. O De Vecci ήθελε να τιμήσει πρόσωπα της ιπποτικής περιόδου, εξέχοντα πρόσωπα του φασισμού και της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ακύρωσε λοιπόν όλα τα μέχρι τότε ισχύοντα ονόματα των δρόμων και πλατειών της πόλης της Ρόδου και τους μετονόμασε με νέες ονομασίες που εξέφραζαν καλύτερα τις επικρατούσες τότε κοινωνικοπολιτικές συνθήκες στη μητροπολιτική Ιταλία και ανταποκρίνονταν στην κυρίαρχη φασιστική ιδεολογία της συγκεκριμένης περιόδου.

Ήταν τόσο σημαντικό για το καθεστώς να αλλάξει τα ονόματα στους δρόμους;
Ό,τι σημαίνει το όνομα για τους ανθρώπους, κάτι ανάλογο σημαίνει και για τους δρόμους. Παίρνουν όνομα για να αναγνωρίζονται, αλλά, ταυτόχρονα για να τιμούνται και κάποιοι άνθρωποι, τόποι ή ιστορικά γεγονότα, που πρέπει να κρατάμε στη θύμησή μας. Με την απόδοση ονόματος σε ένα δρόμο, η τοπική κοινωνία δια των εκπροσώπων της στο Δημοτικό Συμβούλιο της κάθε πόλης, προσδίδει τιμή σε πρόσωπα, τόπους, ή ιστορικές ημερομηνίες που η προσφορά τους ή η σημασία τους για το κοινωνικό σύνολο είναι άξια τιμής και παράδειγμα προς μίμηση.

Ποιο είναι το όργανο που αποφασίζει τις ονοματοθεσίες;
Αρμόδιο όργανο για να “βαφτίσει” με ονόματα τους δρόμους  και να τιμήσει πρόσωπα και γεγονότα είναι το Δημοτικό Συμβούλιο. Το κατά πόσο βέβαια ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται πάντα, ανήκει στην κρίση του κάθε πολίτη που γεννήθηκε ή κατοικεί στη δική του πόλη, γνώρισε πρόσωπα και έζησε καταστάσεις.

Πότε άρχισαν να αλλάζουν σε ελληνικά τα ονόματα των δρόμων;
Στις 8 Μαΐου 1945 υπεγράφη στη Σύμη η παράδοση της Δωδεκανήσου στους Βρετανούς συμμάχους και στον Ιερό Λόχο. Στις 15 Μαΐου 1945 ο λαός της Ρόδου με επικεφαλής το Μητροπολίτη Απόστολο επιφύλαξε μεγάλη και θερμή υποδοχή στον Αντιβασιλέα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδας, Δαμασκηνό. Ήταν ο πρώτος επίσημος αρχηγός ελληνικού κράτους που μετά από 600 χρόνια επισκεπτόταν τη Δωδεκάνησο και μάλιστα εδόθη εδώ το όνομά του στον ομώνυμο δρόμο στη Μητρόπολη. Ο τότε δήμαρχος Αθανάσιος Καζούλλης για να μην προκαλέσει την αγγλική διοίκηση οι οποίοι είχαν την άποψη ότι δεν πρέπει ν΄ αγγίξουν τους δρόμους ακόμα, απόδειξη ότι πέρασαν δυόμιση χρόνια για να γίνει η παράδοση από τους Άγγλους στον Έλληνα στρατιωτικό διοικητή Περικλή Ιωαννίδη, προχώρησε προσεκτικά. Έδωσε στην αρχή ονόματα σε δρόμους Ευρωπαίων ηγετών ενώ σιγά-σιγά η οδός Ντούτσε μετονομάστηκε σε Βορείου Ηπείρου, η οδός Νεαπόλεως μετονομάστηκε σε Αλεξάνδρου Διάκου, που είναι ο πρώτος Δωδεκανήσιος αξιωματικός που έπεσε εις το αλβανικό μέτωπο μαχόμενος. Την εποχή εκείνη που λαμβάνοντο αυτές οι αποφάσεις η πόλη της Ρόδου αριθμούσε 191 δρόμους και πλατείες από τις οποίες οι 73 ήταν εντός των τειχών της Μεσαιωνικής Πόλης.

Η Μεσαιωνική Πόλη έχει στις οδούς της μόνο αρχαία ονόματα!
 Και όχι μόνο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, αλλά και της αρχαίας Ροδιακής γραμματείας. Το 1988 που στη Ρόδο έγινε η διάσκεψη κορυφής της ΕΟΚ το Δημοτικό Συμβούλιο για να τιμήσει τις πρωτεύουσες των ευρωπαϊκών κρατών έδωσε τα ονόματά τους στους δρόμους του Άνω Ροδινιού. Το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίζει και υπό ορισμένες συνθήκες πολιτικές δίνει ονόματα όπως έγινε και με τα γεγονότα της Κύπρου το 1955. Στην δε μεταπολίτευση έγιναν μετονομασίες. δρόμων στους οποίους είχαν δοθεί ονόματα βασιλέων. Η οδός Φρειδερίκης έγινε Δημοκρατίας, η Βασιλόπαιδος Μαρίας έγινε Ηρώων Πολυτεχνείου!

Και πολύ αργότερα η οδός Άννης Μαρίας έγινε Εθνικής Αντιστάσεως!  Θα πρέπει να είχατε δυσκολίες στη συγκέντρωση των στοιχείων κυρίως σε ότι αφορά τα ιταλικά ονόματα που παρέπεμπαν σε πρόσωπα και γεγονότα!
Το Οδοιπορικό στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης μας ήταν δύσκολο και επίπονο έργο. Η έλλειψη στοιχείων για την εξηντάχρονη περίπου διάρκειά του ήταν αναπόφευκτη. Παρόλα αυτά πιστεύω ότι ζωντανέψαμε στους παλαιότερους τις ιστορικές μνήμες και ίσως δώσαμε το ερέθισμα στους νεότερους να θελήσουν να μάθουν γι αυτούς που με τη ζωή και το παράδειγμά τους έγραψαν την ιστορία του τόπου μας.

ΠΗΓΗ: ΡΟΔΙΑΚΗ