Ρόδος-το νησί που περιστρέφεταΙ

Του Ευθύμιου Λέκκα καθηγητή Δυναμικής Τεκτονικής Εφαρμοσμένης Γεωλογίας Πανεπιστήμιου Αθηνών

Η Ρόδος είναι ένα καράβι στο πέλαγος που ταξιδεύει στο χρόνο γράφοντας ιστορία. Μόνο που αυτό το ταξίδι γίνεται μονόπαντα, όχι από το βάρος των τουριστών αλλά από τις τεράστιες γεωλογικές δυνάμεις που το ανυψώνουν από τη μια πλευρά, γράφοντας στα βράχια ανεξίτηλες γραμμές, αποτυπώνοντας μια άλλη ιστορία. Αυτή που μόλις τώρα ξετυλίγεται μπροστά μας. Ο καλύτερος ίσως προορισμός για δεκάδες χιλιάδες Έλληνες κι ακόμα πιο πολλούς ξένους κάθε καλοκαίρι. Οι σμαραγδένιες απέραντες ακρογιαλιές, οι καθαρές θάλασσες, η πλούσια βλάστηση, οι κλιματικές συνθήκες, τα μοναδικά ιστορικά μνημεία που δείχνουν τη μέχρι τώρα πολύ σημαντική πορεία της στο χρόνο. Μια πορεία στο χρόνο όμως που δεν αρχίζει κάμποσες χιλιάδες χρόνια πριν, όπως μαρτυρούν τα ευρήματα στο σπήλαιο Κούμελο κοντά στον Αρχάγγελο, όπου βρέθηκαν τα πιο παλιά αρχαιολογικά αντικείμενα, ούτε βέβαια τα πιο γνωστά σε όλους κλασικά μνημεία της ελληνικής εξάπλωσης και κυριαρχίας. Η Ρόδος έχει μια πιο παλιά, ίσως για ορισμένους πιο ενδιαφέρουσα, ιστορία, που εξελίσσεται αρκετές δεκάδες εκατομμύρια χρόνια πριν και θα συνεχιστεί στο διηνεκές. Η ιστορία της γεωλογικής εξέλιξής της είναι από τις πιο πολύπλοκες σε όλο τον ελληνικό χώρο. Ουσιαστικά αποτελεί μια μικρογραφία του ελλαδικού χώρου στην οποία μπορεί κάποιος να παρατηρήσει πετρώματα και γεωλογικές ενότητες που αναπτύσσονται σε όλο τον υπόλοιπο ηπειρωτικό και νησιωτικό ελληνικό χώρο. Η Πίνδος, η Τρίπολη, η Μάνη, η Ιόνιος κ.ά. είναι μερικές από τις μεγάλες Αλπικές γεωλογικές Ενότητες, στριμωγμένες η μία δίπλα, πάνω ή κάτω από την άλλη, στον Προφήτη Ηλία, στη Λίνδο, στον Ατάβυρο, στην Κατταβιά στο νότιο τμήμα. Φανερώνουν τις έντονες γεωδυναμικές διεργασίες που επικράτησαν στο άκρο αυτού του ελληνικού τόξου. Ένα τόξο κατά μήκος του οποίου γίνεται η σύγκρουση μεταξύ των πλακών της Ευρώπης και της Αφρικής και που το όριό του περνάει σήμερα λίγο πιο νότια-νοτιοανατολικά από τη Ρόδο, στην τάφρο του Στράβωνα και του Πλίνιου. Τεράστιες ανακατατάξεις, οι οποίες εξελίχθηκαν τα τελευταία 100 εκατομμύρια χρόνια στο νησί και στον ευρύτερο χώρο των Δωδεκανήσων. Τα τελευταία μάλιστα 2 εκατομμύρια χρόνια η μορφή του νησιού τόσο ως προς τον οριζόντιο όσο και ως προς τον κατακόρυφο διαμελισμό άλλαξε γρήγορα και το νησί στο χάρτη είναι εντελώς διαφορετικό. Ανοδικές και καθοδικές κινήσεις, αποσύρσεις και επικλίσεις θάλασσας που συνοδεύονταν πάντα από δράση ρηγμάτων και μεγάλους σεισμούς, μετέβαλλαν συνέχεια το τοπίο, συνεπώς και γεω-περιβάλλον, γεγονός που φανερώνεται από την πλούσια πανίδα και χλωρίδα που έχει απολιθωθεί. Θαλάσσιοι οργανισμοί, κεφαλόποδα, μαλάκια, τρηματοφόρα, χερσαία όντα, νάνοι ελέφαντες, θηλαστικά, αλλά και πλούσια βλάστηση από κωνοφόρα, φοίνικες και σεκόγιες απαντούν σε όλα τα πετρώματα σχεδόν παντού σε όλη την έκταση της Ρόδου. Οι ανακατατάξεις αυτές δεν σταματούν στο γεωλογικό χρόνο αλλά συνεχίζονται ακόμα και σήμερα, μόνο που η ανθρώπινη ζωή και το ανθρώπινο μάτι καταγράφει παρατηρήσεις που γίνονται σε ένα ελάχιστο τμήμα του. Ελάχιστες μεταβολές, ανεπαίσθητες μέσα στα όρια της ανθρώπινης ζωής, εξελίσσονται σε πολύ μεγάλες μέσα στο γεωλογικό χρόνο. Εμείς δεν βλέπουμε παρά μόνο ένα μικρό στιγμιότυπο, ένα τμήμα του επεισοδίου από τα αμέτρητα ενός σήριαλ που θα συνεχίζεται και για τα επόμενα εκατομμύρια χρόνια. Το τελευταίο επεισόδιο στη Ρόδο γράφεται «μόλις» τα τελευταία 5.000 χρόνια στις ανατολικές ακτές του νησιού, από την πόλη της Ρόδου στα βόρεια ως το ονομαστό Πρασονήσι στα νότια. Οι ακτές μεταβάλλονται συνεχώς, άλλοτε ανυψώνονται και άλλοτε βυθίζονται μέσα στη θάλασσα αργά και σταθερά, ή άλλες φορές βίαια έπειτα από σεισμικά επεισόδια που έχουν μεγάλη συχνότητα και ένταση στο νησί. Πρόκειται για τις γνωστές ανυψώσεις ή βυθίσεις «γραμμών ακτών» της Ρόδου που μπορεί να τις παρατηρήσει κάποιος σχεδόν παντού στα βράχια της ανατολικής πλευράς της. ʼλλες φορές δυσδιάκριτες και ασαφείς λόγω της διάβρωσης, άλλες φορές εντυπωσιακές παράλληλες να φτάνουν στα 3 - 4 μ. πάνω από τη θάλασσα, σαν να χάραξε κάποιο χέρι αλλεπάλληλες χορδές πάνω στο βράχο. Στην πραγματικότητα, όμως, οι «γραμμές ακτών» είναι τα αποτυπώματα της θάλασσας και πιο συγκεκριμένα της επιφάνειάς της πάνω στο βράχο, εκεί όπου υπάρχει και η μεγαλύτερη μηχανική διάβρωση από το νερό πάνω στο στερεό υλικό. Εκεί λοιπόν αποτυπώνεται σαν εσοχή, ακόμα και στα πιο ανθεκτικά πετρώματα, σαν μια ευθεία γραμμή. Όταν αργότερα η ξηρά υποστεί ανοδική κίνηση εξαιτίας, παραδείγματος χάριν, ενός σεισμού, μια νέα γραμμή χαράσσεται από το νερό, παράλληλα και πιο κάτω από την προηγούμενη, που βρίσκεται πλέον έξω από τη θάλασσα. Αντίθετα, όταν η ξηρά υποστεί καθοδική κίνηση και βυθιστεί, μια νέα γραμμή χαράσσεται παράλληλα πιο πάνω. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται μέσα στο χρόνο και μπορεί να παρατηρήσει κάποιος μέχρι και δέκα αλλεπάλληλες γραμμές μέσα και έξω από το νερό, που μπορεί να σημαίνουν και δέκα μεγάλες σεισμικές δονήσεις. Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες με σύγχρονες τε%C