Ομιλία του δημοσιογράφου και ιστορικού ερευνητή Κώστα Τσαλαχούρη σε εκδήλωση του Πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών Ρόδου, που έλαβε χώραν στις 2 Δεκεμβρίου 2012

Χωρίς λέξεις γλυκόηχες και στιλβωμένες, ανοίγουμε το βιβλίο της Ιστορίας της Ρόδου και γενικά της Δωδεκανήσου· ελάτε, μαζί να αρχίσουμε το ταξίδι μνήμης ή μάλλον τα στάδια μνήμης, των τελευταίων δύο αιώνων, των πιο δύσκολων που πέρασε αυτός ο τόπος, με λόγους λιτούς και συγκεκριμένους να σταθούμε σε ένα σημαντικό κεφάλαιο, στη Ροδίτισσα γυναίκα, στη Δωδεκανήσια, και να μιλήσουμε γι’ αυτήν και να πούμε αλήθειες και πρώτη, ασυζήτητη, ότι αυτό το θαύμα που βλέπουμε σήμερα εν πολλοίς, οφείλεται σ’ εκείνη. Την βλέπεις, την παρακολουθείς, χωρίς παρελθοντολογίες, και γράφεις ή αποτυπώνεις, την πραγματικότητα. Με λίγα λόγια είναι η αυθεντική εκφράστρια αυτών που έζησε ο τόπος μας.

Έτσι ακολουθώντας βήμα προς βήμα, τη Ροδίτισσα γυναίκα, έχεις απέναντί σου, την αγγελοκάμωτη, την αφέντρα, τη γλυκιά, την ευγενική, τη θεόμορφη, την πρόσχαρη, την ταιριαχτή, την τρυφερή, τη λυγερή, την καλή, τη χαριτωμένη, την τέλεια, με στόχους.
Σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα από την Απελευθέρωση μέχρι σήμερα-δεν πέρασαν ούτε τρεις γενεές-η Ροδίτισσα, η Δωδεκανήσια ανέβηκε σκαλοπάτι σκαλοπάτι όλες τις βαθμίδες της κοινωνίας, κατέκτησε όλα τα κοινά, και εκτός από μια άξια νοικοκυρά την είδαμε, τη βλέπουμε, ευεργέτιδα, μιλάμε για την Μαρουλίτσα Βενετοκλέους, βουλευτή, δήμαρχο, καθηγήτρια σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαιδεύσεως, επιχειρηματία, πρόξενο, δικηγόρο, ξενοδόχο, δημοσιογράφο, λογία, καλλιτέχνη, συγγραφέα, Ολυμπιονίκη και πρώτη Γυναίκα της Ευρώπης.

Δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτε από τις άλλες γυναίκες του Κόσμου.
Την απαθανάτισαν στο πέρασμα των αιώνων, με τον τρόπο τους, οι τροβαδούροι με την λύρα τους όταν παίνευαν και υμνούσαν τα κάστρα της Ρόδου, οι ταξιδιώτες, οι περιηγητές όπως τους ονομάζουμε, οι συγγραφείς και διάσημες προσωπικότητες, οι ζωγράφοι. Κάθε καταβύθιση στην Ιστορία απαιτεί μόχθο για να βρεθούν όλα αυτά, που υπάρχουν σήμερα, με τις νέες τεχνολογίες και είναι προσιτά στους ερευνητές και τους ιστοριοδίφες και σε κάθε άνθρωπο που έχει τη ζέση να μελετήσει. Θα αρκεστούμε στους δύο προηγούμενους αιώνες, χωρίς επιλογές, έτσι όπως τα βρήκαμε, για να τιμήσουμε αυτές που έφυγαν, τις μάμμες μας και προμάμμες μας.

Η Ροδία το Μεσαίωνα
Ας μην λησμονούμε ότι οι γυναίκες της Ρόδου επέδειξαν μέγα θάρρος το Μεσαίωνα, κατά τη διάρκεια των δύο πολιορκιών της πόλεως.

Οι ιστορικοί αποτυπώνουν με εγκώμια την ιστορία εκείνης της νέας της Ρόδου, της καλλονής, της θαυμασίας, της συντρόφου του αρχηγού της φρουράς του προμαχώνος της Ιταλίας, που όταν πληροφορήθηκε ότι αυτός έπεσε μαχόμενος, πήρε τα δύο τέκνα της, τα ευλόγησε μητρικά, τα ασπάστηκε, και τα παρέδωσε στο τάγμα, αυτή δε αφού περιβλήθηκε την πανοπλία του συντρόφου της πήρε θέση μεταξύ των μαχητών και έπεσε διάτρητη από τα εχθρικά βλήματα, με το ξίφος στο χέρι.

H Αναστασία
O αθάνατος λαογράφος μας Αναστάσιος Βρόντης σε ένα διήγημά του, όπου δεν μπορείς να διακρίνεις την ιστορία από το μύθο, τοποθετεί το γεγονός εκεί στην Κόκκινη Πόρτα στη δεύτερη Πύλη, στον πύργο του Αγίου Ιωάννη, και μας δίνει άλλη εκδοχή για την ηρωίδα της Ρόδου, την Αναστασία.

Ακόμη και ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ο επονομαζόμενος Κανούνι (Νομοθέτης), μαθαίνοντας τον ηρωισμό της νεαράς Ροδίτισσας, έδωσε εντολή να ονομαστεί η πύλη Αρσλάν καπού, Πόρτα του λιονταριού. Και η Λαϊκή μούσα απαθανάτισε το όνομα της Αναστασίας:
Στ’ Αη Γιαννιού το πύργο
καρσί στην Ακαντιά
σκοτώνει τα παιδιά της
η Αναστασιά,
γκρεμίζεται κι εκείνη
βοήθα Παναγιά.

Χιλιάδες Ροδίτισσες με τα παιδιά τους, στην τελευταία πολιορκία, πήραν το δρόμο της εξορίας, με τους εναπομείναντες ιππότες, για να μην γονατίσουν.

Εργατικότητα και νοικοκυροσύνη
Ο Alphonse Marie Louis de Prat de Lamartine, ο Λαμαρτίνος, όπως τον ξέρουμε, πολιτικός, ποιητής, συγγραφέας, στο οδοιπορικό του στην Ανατολή, γράφει στις 25 Αυγούστου 1832, ευρισκόμενος στη Ρόδο, ότι τον εντυπωσίασαν οι θελκτικές και εξαίσιες μορφές των γυναικών της Ρόδου, που τις έβλεπες το βράδυ καθισμένες στο φως του φεγγαριού, στο ποσπέρι.

Έχουν το αυτό όμμα των Ιταλίδων, γλυκύτερον, όμως, μάλλον συνεσταλμένον, γεμάτο τρυφερότητα και αγάπη. Έχουν το ευσταλές και καλλίγραμμον σώμα των Ελληνίδων, πιο πλαστικότερες και λυγερότερες, με κινήσεις πιο γλυκές και χαριτωμένες.
Η συμμετρική γραμμή της μύτης δίνει μεγαλοπρέπεια και κλασική ευγένεια στη φυσιογνωμία.

Μέσα σε 261 λέξεις μας δίνει αδρά την εικόνα της εργατικότητας, της νοικοκυροσύνης και προσωπικότητας της Ροδίτισσας του 19ου αιώνα, όπως και ο νεαρός κόμης Μάρκελλους-Μαρία Λουί Ζαν Αντρέ Ντεμαρτίν ντε Τυράκ που τον δέχτηκε κάπου εκεί στα Τριάντα στον Πύργο τους μια νεαρή Ροδίτισσα, η Κοκονίτσα, και περιγράφει εκπληκτικά και με κάθε λεπτομέρεια τη φιλοξενία που έτυχε, τη ζεστή φιλοξενία που δεν μοιάζει με καμιά άλλη.
Και ο γιατρός Ραμαντάν γράφει στις εντυπώσεις του από το ταξίδι του στην Ανατολή, ότι «αν πρέπει να μιλήσω για τη χάρη τη φιλαρέσκεια και τη ζωή των γυναικών της Ρόδου, δεν μου μένει πια καιρός να γράψω την ιστορία της νήσου»...

Ο Ροττιέ
Ο Βέλγος συνταγματάρχης Μπερνάρ Ευγένιος Αντουάν Ροττιέ πηγαίνοντας στο Φιλέρημο, συναντάται σε σπίτι-το αποκαλεί ταπεινό-κοντά στην εκκλησούλα με ένα γέροντα παπά, τον παπα-Ευθύμιο, για να του δείξει ένα παλιό χειρόγραφο γύρω από την ιστορία του τόπου. Τους ανοίγει η κόρη του παπά και ο επισκέπτης μένει έκθαμβος απ’ αυτό που βλέπει. Ας αφήσουμε τη γραφίδα του, να μας περιγράψει τη σκηνή:
«…μας άνοιξε μια νεαρή Ελληνίδα. Το ωραίο της παράστημα και τα κανονικά της χαρακτηριστικά, μου έκαμαν ζωηρή εντύπωση. Μου φάνηκε ότι έβλεπα ένα από εκείνα τα μοντέλα που ενέπνευσαν το διάσημο Ρόδιο γλύπτη Απολλώνιο και τους θεσπέσιους καλλιτέχνες της αρχαιότητας, και τους ώθησαν να δημιουργήσουν αριστουργήματα που ξεπερνούσαν το φυσικό κάλλος. Αντικείμενα τέτοιας τελειότητας, που δεν τους έλειπε παρά η λαλιά.

Μέσα στον ενθουσιασμό τους οι δημιουργοί τους φαντάζονταν ότι δεν χρειαζόταν πια παρά ένα χτύπημα με το σφυρί για να τους δώσουν κι αυτό το χάρισμα».

Απλές σκηνές, σημαντικές για ένα σκλάβο
Στα τέλη του 19ου αιώνα ο δικαστικός Εμμανουήλ Λυκούδης που φτάνει στη Ρόδο, επισκέπτεται το εσωτερικό της και ένα βράδυ στα Καλαβάρδα, παρίσταται ενός γλεντιού και γράφει:

«Μοι εφάνη το χωρίον ήττον δυστυχές, ήττον πιεζόμενον υπό της τυραννίας και της αρπαγής. Αι μικραί οικίαι εν τω μέσω ωραίων κήπων είχον φαιδροτέραν την όψιν. Ίσως συνέτεινεν εις την τοιαύτην εντύπωσίν μου και ότι επανηγύριζε το χωρίον. Την εσπέραν εστήθησαν χοροί, εχόρευον δε νέοι και νεάνιδες κρατούμενοι εναλλάξ από των χειρών πλέγδην και αποτελούντες κύκλον, χορόν πολύ ομοιάζοντα τους κρητικούς, ενώ εν τω μέσω του κύκλου έκαιε πυρά εκ ρυτίνης και μονόφθαλμος Ορφεύς, καθήμενος οκλαδόν, έκρουε την λύραν υφιστάμενος περιοδικάς εκλείψεις, υπό τας τολύπας του μέλανος καπνού της ρυτίνης. Ο σύρων εκάστοτε τον χορόν απηύθυνε στίχους προς την παρ’ αυτού νεάνιδα, υπό μελωδίαν μονότονον, ομοιόμορφον, κλαυθμηράν, την οποίαν έπειτα όλοι επανελάμβανον εν χορώ ηρμοσμένην προς ορχήστραν, την λύραν του μονοφθάλμου Ορφέως.. Πολλοί κατά τους χορούς τούτους εκδηλούσι τα αισθήματά των»… Απλές σκηνές, σημαντικές, όμως, και με νόημα για ένα σκλάβο. Έτσι σώθηκαν στο πέρασμα των αιώνων τα ήθη και τα έθιμα αυτού του τόπου. Και όλα οφείλονται στη Ροδίτισσα, τη μάνα, τον οδηγό την κολόνα του κάθε σπιτιού.

Η ίδρυση της «Εργάνης»
Στις αρχές του 20ού αιώνα, και συγκεκριμένα το έτος 1908, με την επανάσταση των Νεοτούρκων, όταν νομίστηκε ότι με την αποκατάσταση της συνταγματικής μοναρχίας, άλλος αέρας για όλες τις εθνότητες θα έπνεε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, και άρχισαν δήθεν να εφαρμόζονται εκσυγχρονιστικές και μεταρρυθμιστικές πολιτικές, εδώ στη Ρόδο, αθόρυβα, ιδρύεται ο πρώτος σύλλογος Γυναικών, η «Εργάνη Αθηνά». Δεν ζήλωσαν σε τίποτε τις Σουφραζέττες της εποχής τους. Με μια διαφορά εκείνες ζητούσαν δικαίωμα ψήφου για τα κοινά, ενώ οι προμάμμες μας είχαν το δικαίωμα αυτό στο σύλλογό τους. Η «Εργάνη» δραστηριοποιείται αμέσως και αφήνει ανεξίτηλα τα αποτυπώματά του στη διάρκεια της ιταλικής τυραννίας και διασώζει τα πάντα. Όταν δια της νομιμοφανούς βίας οι πολιτισμένοι που ήρταν… από τη Δύση, θέλησαν να τα πάρουν όλα, η Ροδίτισσα στάθηκε εμπόδιο και διαφύλαξε τη γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, την ντοπιολαλιά, το εργόχειρο, και προπαντός την αλληλεγγύη.

Οι πρωτοπόρες Ροδίτισσες
Εκείνα τα σκοτεινά χρόνια, βρέθηκε, μια γυναίκα που ήλθε από την Αδριανούπολη, κι έγινε μποστάρισσα. Υπήρξε η Καλλιρρόη Παρέν της Ρόδου. Ήταν η Ζωή Βλαχοπούλου. Έδειξε το δρόμο σε πολλές, να ανοίξουν τα φτερά τους, να γίνουν Αρσακειάδες, να γράψουν και σήμερα έχουμε κείμενα διαμάντια. Δεν πρέπει να μην αναφερθεί ότι η Ζωή Βλαχοπούλου-Πολεμικού στα ταραχώδη χρόνια του 1919, όταν ο διευθυντής της εφημερίδας «Νέα Ρόδος», Γεώργιος Κοκκίδης, ήταν εξόριστος στη Ζάκυνθο, ανέλαβε επί τετράμηνο, ως άτυπη διευθύντρια την έκδοση της εφημερίδας και με πύρινα άρθρα έδινε μαχητικά τα γεγονότα της ημέρας. Στη διάρκεια της παρουσίας της αυτής δύο φορές η «Νέα Ρόδος» κυκλοφόρησε με την πρώτη σελίδα της λευκή γιατί οι Ιταλοί λογοκριτές δεν επέτρεψαν να δεί το φως η αρθρογραφία της.

Στην Απελευθέρωση υπήρξε εκδότης περιοδικού. Γι’ αυτή την άξια Ροδίτισσα, ναι τη Ροδίτισσα, εμείς, δεν αξιωθήκαμε να της χαρίσουμε ούτε ένα δρόμο.
Για την Ιστορία ας τιμήσουμε τις πρωτοπόρες Ροδίτισσες, αναφέροντας το όνομά τους:
Ζωή Ε. Πολεμικού, Βαλασούλα Ν. Τριανταφύλλου, Μαρουκλή Δημητρίου Παρασού, Σμαράγδα Χριστοδούλου, Σμαράγδα Αναστασίου, Ευανθία Θεοδώρου Φραράκη, Περσεφόνη Αντωνίου Αγιακατσικά, Σταματούλα Ξυλινά, Κ. Φαιδρογέλου, Παρασκευή Κατσούρη, Ουρανία Καζακοπούλου, Μαριέττα N. Καραγιάννη, Ειρήνη Παναγιώτη Αγιακατσικά, Παρασκευή Στεργίου, Μαρία Σελλά, Περσεφόνη Αγιακατσικά, Ευανθία Φραράκη, Ελένη Αντωναρά, Πηνελόπη Δημητριάδου, Μαρία Σικελιανού, Μαρία Αντωναρά, Ευαγγελία Δημητριάδου, Μαριεττούλα Δρακίδου, Δέσποινα Αμαράντου, Μαριέττα Φιλίππου, Δεσποινούλα Βενετοκλέους.

Η Ουρανία Καζακοπούλου μας άφησε εκπληκτική μελέτη με τίτλο «Η επίδρασις της γυναικός επί του πολιτισμού παρά τοις αρχαίοις. Αι Σπαρτιάτιδες και αι Αθηναίαι» και ένα βιβλίο με τίτλο «Στοχασμοί».

Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου οι κυρίες Αγγελική Καζούλλη, Μαρουλίτσα Βενετοκλέους, Ελπίς Βρόντη, Ελευθερία Γεωργιάδη, Ειρήνη Παναγιώτη Αγιακάτσικα κ. ά.
Στο Μεσοπόλεμο, εκτός από την «Εργάνη Αθηνά», έχουμε στη Ρόδο ακόμη ένα Γυναικείο σύλλογο την «Φιλόπτωχο Αδελφότητα». Για τη δράση των δύο αυτών Σωματείων χαρακτηριστικά είναι τα δύο κύρια άρθρα της εφημερίδας «Νέα Ρόδος», το πρώτο, με τίτλο «Γυναικεία δράσις» στις 21 Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου 1922 και το υπογράφει ο διευθυντής της Γεώργιος Κοκκίδης και το δεύτερο με τίτλο «Φιλανθρωπία-Φιλόπτωχος και Εργάνη Αθηνά» στις 25 Ιανουαρίου/7 Φεβρουαρίου 1922 που υπογράφει πάλιν ο ίδιος αλλά με το ψευδώνυμό του «Υάκινθος».

Παραθέτουμε λίγες γραμμές από το πρώτο άρθρο:
«Κατόπιν λοιπόν μιας τόσον σημαντικής και τόσον επωφελούς γυναικείας δράσεως-είχαν ιδρύσει οι κυρίες της Φιλοπτώχου ταπητουργείο για τις άπορες κορασίδες-εν αντιθέσει προς την νωχέλειαν και την ανατολικήν ραστώνην των ανδρών, εις την οποίαν δυστυχώς φαίνεται ότι κατεδικάστημεν, καθ’ ην στιγμήν οι πέριξ ημών αλματικώς προοδεύουσι και δραστηρίως εργάζονται, περισφίγγοντας ημάς πανταχόθεν, διερωτώμεθα: Θα ήτο άσκοπον άραγε και λίαν παράτολμον, να παραχωρήσωμεν την θέσιν μας ημείς οι άνδρες εις τας γυναίκας, εκεί όπου είναι βέβαιον εκ των προτέρων ότι θα εργασθώσι καλύτερον ημών, λόγω της φύσεως και του χαρακτήρος της γυναικός, εν τη εξασκήσει δηλαδή της φιλανθρωπίας»;

Η «Δωδεκανησιακή Μέλισσα»
Επίσης στο Μεσοπόλεμο ιδρύεται η «Δωδεκανησιακή Μέλισσα», εκτός των συνόρων των νησιών, στην Αθήνα και τον Πειραιά, με προεξάρχουσα τη Μάνα της Δωδεκανήσου, την Αντιγόνη Zουρούδη, και τόσες άλλες που πλαισίωσαν το Δωδεκανησιακό Σχολείο και οι νεαροί Ροδίτες και Δωδεκανήσιοι, εξόριστοι με τις οικογένειες τους, μάθαιναν την Ιστορία της πατρίδας τους, και ότι ήταν από περήφανη γενιά. Στην πρόσφατη Ιστορία μας, τις πιο χρυσές σελίδες της, τις έγραφαν οι Δωδεκανήσιες γυναίκες. Η πρώτη, σύσσωμη εξέγερσή τους, επεσυνέβη στο Καστελλόριζο, και ονομάστηκε «Μουζάχρες» δηλαδή φασαρία στην αραβική, Ήθελαν να διώξουν το δήμαρχο του νησιού, και το πέτυχαν. Ήταν το έτος 1934.

Η δεύτερη, ένα χρόνο αργότερα, με πρωταγωνίστριες τις γυναίκες της Καλύμνου, μπροστάρισσες σε όλα, που εξεγέρθηκαν και επιτέθηκαν εναντίον των Ιταλών. Εκεί είχαμε και ένα νεκρό. Τότε γέμισαν οι φυλακές των ελευθερωτών που ήρταν από τη Δύση, με γυναίκες της Καλύμνου. Η εξέγερση αυτή, είχε παγκόσμιο αντίκτυπο, και ονομάστηκε «Πετροπόλεμος». Οι πέτρες ήταν τα όπλα των γυναικών της Καλύμνου. Πρέπει επίσης να σημειωθούν και καταγραφούν ότι στα γεγονότα του 1919, το αιματηρό Πάσχα, όπως είναι γνωστό, θυσιάστηκε η Ανθούλα Γ. Μανωλά ή Ζερβού-εκτελέστηκε με βολή περιστρόφου και αποτελειώθηκε με ξιφολόγχη «εκ των όπισθεν, υπό συνθήκας ικανώς μαρτυρούσας την αγριότητα του φονέως στρατιώτου»… Η δράση της Μαρίας Μαλανδρή με τα δίκτυα των κατασκόπων στη Μονόλιθο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και η ασύλληπτη ιστορία της Δέσποινας Αχλαδιώτη, της γνωστής Κυράς της Ρω, του φύλακα ενός νησιού, μιας βραχονησίδας.

Η ίδρυση του Πολιτιστικού Γυναικών
Τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια υπήρξαν για τη Ροδίτισσα, χρόνια δημιουργίας οικογενειακής, προσωπικής, ομαδικής, πρωτότυπης. Γιατί πρωτότυπη και πρωτόφαντη ήταν κάθε ενέργειά της, με τον ούριο άνεμο της ελευθερίας που φύσαγε, να ανεβαίνει τις βαθμίδες των κοινών με ταχύ αλλά και σταθερό βήμα. Έπρεπε, όμως, να διαφυλάξει όταν τα σύνορα του τόπου της άνοιξαν ειρηνικά στις ξένες επιρροές, αυτά που μας άφησαν οι μάμμες και προμάμμες μας. Να θωρακιστεί η κουλτούρα του τόπου, της Ροδιτιάς, και να μεταδίδεται από γενιά σε γενιά σαν το πιο βαρύτιμο κόσμημα. Τότε πολλές κυρίες, το 1984, με προεξάρχουσα την Ερμιόνη Μαρτίνη ιδρύουν τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γυναικών Ρόδου. Δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε και την προσφορά στην ίδρυση του συλλόγου του συναδέλφου δημοσιογράφου Γιώργου Μαρτίνη. Το Σύλλογο αποτέλεσαν εκλεκτά μέλη της Ροδιακής κοινωνίας.

Πρώτη πρόεδρος του συλλόγου και για πολλά χρόνια στη θέση αυτή ήταν η αείμνηστη Χρυσούλα Καϊλή και στη συνέχεια η κα Αναστασία Φώκιαλη, η Εύη Καραγιάννη, και σήμερα η επίσης δραστήρια, εξαιρετική Κα Χρυσάνθη Πάππου.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι στα 40 χρόνια της δραστηριότητάς του ο σύλλογος με θρησκευτική ευλάβεια ακολούθησε την πορεία του στους κόλπους της ροδιακής κοινωνίας, και δεν παρέκκλινε των αρχικών του στόχων, διαδίδοντας ό,τι καλύτερο μας άφησαν ως παρακαταθήκη οι γονείς μας, διοργανώνοντας διαλέξεις με προσωπικότητες διεθνούς ακτινοβολίας, Συνέδρια όπως αυτό των Γυναικών της Μεσογείου, συναυλίες όπως του Μίκη Θεοδωράκη και Γιώργου Χατζηνάσιου, θεατρικές παραστάσεις μεταξύ των οποίων και μία με την αναβίωση των εθίμων του ροδίτικου γάμου, Πανελλήνιο διαγωνισμό Λογοτεχνίας, Πανδωδεκανησιακό διαγωνισμό ποίησης, βραδιές με παρουσίαση παραδοσιακών φαγητών και γλυκών, φιλοξενία Πολιτιστικών συλλόγων, ξεναγήσεις, εκδρομές και τόσα άλλα.
Ευχόμαστε από καρδιάς τη συνέχιση αυτής της ενεργητικότητας, ειδικά τώρα, αυτή την εποχή, τις δύσκολες ώρες που περνά ο τόπος μας. Και προπαντός να μην ξεχνούν οι αξιότιμες κυρίες της Ρόδου, και της Δωδεκανήσου τις αρχές που χάρις σ’ αυτές μεγαλούργησαν οι γυναικείοι σύλλογοι, εκείνα τα σκληρά και μαύρα χρόνια. Φιλανθρωπία και Αλληλεγγύη. Τις χρειαζόμαστε, τις χρειάζονται όλοι και όλες. Σας ευχαριστώ

Πηγή: Ροδιακή