Πώς ξεκίνησε η σκέψη να γράψετε ένα βιβλίο για την Αρχαγγελίτικη γλώσσα, κάτι που δεν είχε γίνει μέχρι τώρα;
Το βιβλίο αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης ενασχόλησής μου με την ιδιωματική γλώσσα του Αρχαγγέλου. Δεν είναι μια γλωσσολογική μελέτη, είναι μια καταγραφή, ή καλύτερα μια απόπειρα καταγραφής της γλώσσας του χωριού μας όπως τη ζήσαμε από παλιά. Θέλω εδώ να πω ότι η ιδιαιτερότητα της γλώσσας του χωριού μου, τονίστηκε περισσότερο όταν μετά την απελευθέρωση λειτουργούσαν κανονικά πια τα σχολεία, κι έπρεπε να μιλάμε εκεί διαφορετικά: να λέμε τα πόδια, πόδια κι όχι «πόγκια», τα ψάρια, ψάρια και όχι «ψάργκα».  Σαν να επρόκειτο δηλαδή σχεδόν για μια ξένη γλώσσα, αφού όλες σχεδόν οι λέξεις προφέρονται παραφθαρμένα. Προσπάθησα να διατυπώσω τους κανόνες αυτής της παραφθοράς, να αναλύσω κάπως τον γλωσσικό κώδικα.

Δεν το έχει κάνει άλλος μέχρι τώρα, παρότι παρουσιάζει η γλώσσα αυτή τεράστιο ενδιαφέρον και είναι ιδιαιτέρως γνωστό αυτό ανά την Ελλάδα!
Τελευταία αναπτύσσεται στο διαδίκτυο ιστότοπος, όπου καθένας μπορεί να εισάγει ιδιωματικές αρχαγγελίτικες λέξεις, κάτι που φανερώνει το ζωντανό ενδιαφέρον από πολλούς νέους ανθρώπους για το απειλούμενο με υποχώρηση Αρχαγγελίτικο ιδίωμα. Μάλιστα μόλις το έμαθα «πάτησα φρένο» σε αυτό που έκανα από καιρό γιατί έβλεπα ότι κάτι παρόμοιο γινόταν και δεν ήθελα να το ακυρώσω. Ωστόσο ας θεωρηθεί και το βιβλίο αυτό, σαν μια συμβολή στη συμμετοχική αυτή διαδικασία για διάσωση του γλωσσικού μας πλούτου.

Γιατί σ΄ ένα τόσο μικρό νησί όπως είναι η Ρόδος που έχει κοινή ιστορία λίγο ως πολύ, υπάρχουν  τόσα διαφορετικά γλωσσικά ιδιώματα;  Πού έχει καταλήξει η δική σας έρευνα;
Είναι χαρακτηριστικό ότι τ’ Αφάντου, ο Αρχάγγελος, η Μαλώνα, γειτονικά χωριά έχουν αισθητά διαφορετικά γλωσσικά ιδιώματα, λιγότερο ως προς το λεξιλόγιο και περισσότερο ως προς την προφορά και τη μουσική εκφορά και γενικότερα  τον  γλωσσικό κώδικα. Είναι ένα ερώτημα! Πέρα μάλιστα από τη γλωσσική αυτή διαφορά διακρίνουμε και κάποια διαφορετικότητα μεταξύ των χωριών από πλευράς χαρακτήρων των κατοίκων τους. Νομίζω ότι είναι φανερό το πόσο διαφέρει ένας Αρχαγγελίτης  από έναν Αφαντενό, στη συμπεριφορά, στον αυθορμητισμό…  Ακόμα και στην εμφάνιση όπου οι Αφαντενοί είναι ξανθοί, γαλανομάτηδες κατά κανόνα. Έτσι όμως μπαίνουμε σε ανθρωπολογικά στοιχεία.  Ειδικά για τη γλώσσα ο καθηγητής Αγαπητός Τσοπανάκης είπε ότι «ο Αρχάγγελος αποτελεί ιδιαίτερη γλωσσική νησίδα στη Ρόδο».

Η καταγωγή από Κυπρίους όπως διατείνονται κάποιοι διαπιστώσατε εσείς μέσα από την έρευνά σας ότι μπορεί να έχει βάση;
Είναι μια ενδιαφέρουσα άποψη αυτή, αλλά νομίζω δεν είναι καθόλου εύκολο να το πει κανείς με σιγουριά. Ιστορικά δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν μετακίνηση πληθυσμών για παράδειγμα από την Κύπρο ή μαζικές επαφές. Εγώ παραθέτω στο βιβλίο κάποιες παρατηρήσεις σχετικά με τις διαφορές της γλώσσας που δεν συνηγορούν υπέρ αυτής της άποψης. Η φαινομενική σχέση με την κυπριακή προφορά δεν συνοδεύεται από άλλες ομοιότητες.  Αντίθετα υπάρχουν βασικές διαφορές στους κανόνες διαμόρφωσης της γλώσσας.   Το τελικό «ν», παραδείγματος χάριν, στην Κύπρο διατηρείται, κι ακούγεται  ευκρινώς ενώ στον Αρχάγγελο αποσπάται από τη λέξη και συναντάται στην αρχή της επόμενης. Στην Κύπρο λένε «μιαν κάσκα» στον Αρχάγγελο λέμε «μια γκάσκα», δηλαδή το  «ν» πριν από το «κ» γίνεται «γ», ενσωματώνεται. Γι’ αυτούς και για πολλούς ακόμα λόγους δεν μπορούμε να καταλήξουμε σε συμπεράσματα.

Μήπως έχει να κάνει  με τη μουσικότητα της διαλέκτου που είναι η ίδια στις δύο περιοχές;
Πράγματι υπάρχει μια ομοιότητα της Κυπριακής εκφοράς σε σχέση με την Αρχαγγελίτικη, αλλά όχι μόνο με την Αρχαγγελίτικη. Ας πούμε η προφορά της Κρεμαστής και της Σύμης έχει ομοιότητες στη μουσικότητά της με την Κυπριακή.

Με τη Συμιακή γλώσσα είναι πράγματι πιο κοντά η Αρχαγγελίτικη;
 Με τη Συμιακή γλώσσα υπάρχει πράγματι  ομοιότητα στην ενσωμάτωση του τελικού «ν» με τα επόμενα σύμφωνα, και τη δημιουργία των σύνθετων μπ, ντ, γκ, αλλά  δεν υπάρχει βαθύτερη σχέση.  Όπως διαπιστώνει και ο Αγαπητός Τσοπανάκης «ο Αρχάγγελος βρίσκεται κοντά με τη διάλεκτο της Σύμης, μόνο όμως μια κοινή επίδραση πάνω στα δύο ιδιώματα πρέπει να γίνει δεκτή επειδή κανένα άλλο στοιχείο δεν θα μπορούσε να δικαιολογήσει το ενδεχόμενο αμοιβαίων σχέσεων».

 Πού οφείλονται λοιπόν αυτές οι εμφανείς ιδιαιτερότητες του Αρχαγγελίτικου ιδιώματος;

Ο Αρχάγγελος, στη θέση που είναι σήμερα προήλθε κατά το μεσαίωνα από τη σύμπτυξη των περιφερειακών οικισμών που υπήρχαν στο Κεραμί, στα Στεγνά, στου Φαγιού, στο Γαιμαχί, στις Νάπες και αλλού. Οι οικισμοί αυτοί ήταν  συνέχεια της αρχαίας Ποντόρρειας, πόλη του αρχαίου δήμου Ιαλυσού που βρισκόταν μεταξύ Πετρώνα και Τσαμπίκας. Θα πρέπει να είχαν κοινή καταγωγή και κοινές εξωτερικές επιδράσεις. Μετά τη συνένωση έτσι κι αλλιώς έγινε ομογενοποίηση.  

Γιατί συνενώθηκαν όλοι αυτοί οι οικισμοί;
Οι οικισμοί αυτοί  συνενώθηκαν κάτω από το λόφο του Κάστρου για την καλλίτερη προστασία από τους επικίνδυνους πειρατές, οι οποίοι μέχρι τότε έκαναν επιδρομές στους μικρούς αυτούς οικισμούς

Τα κατάφεραν να προστατευτούν;
Δυστυχώς ούτε η θέση, ούτε το κάστρο που κτίστηκε αργότερα, εμπόδισαν τους Τούρκους πειρατές να καταστρέψουν δυό φορές το χωριό και να πάρουν αιχμαλώτους άντρες. Ειδικά για την πρώτη επιδρομή το 1457 ο ιστορικός  των Ιπποτών G. Bosio μας πληροφορεί ότι «… οι Τούρκοι πειρατές αποβίβασαν δυνάμεις στο χωριό Αρχάγγελος που ήταν το σπουδαιότερο και πολυπληθέστερο σε όλο το νησί της Ρόδου, έκαψαν τα σπίτια και τα σπαρτά και έπιασαν αιχμάλωτους το μεγαλύτερο μέρος από τους κατοίκους, εκτός από λίγους που έτρεξαν στα βουνά και σώθηκαν». Για να μην ερημωθεί το χωριό, οι Ιππότες έστειλαν νέους κατοίκους και συγχρόνως άρχισαν να κτίζουν το κάστρο για την προστασία των κατοίκων.

Οι επιδρομές όμως των πειρατών στον Αρχάγγελο συνεχίστηκαν!
Κατά το 1503 έγινε νέα επιδρομή από τους Τούρκους οι οποίοι λεηλάτησαν το χωριό και πήραν 100-150 αιχμαλώτους. Στη συνέχεια δεν είναι γνωστό αν έγινε εισροή πληθυσμού από άλλες περιοχές που θα ήταν φυσικό, δεδομένου και του παραγωγικού πλούτου του χωριού.  Στη συνέχεια, επί Τουρκοκρατίας, παρά την έλλειψη σχολείων, διατηρήθηκε η ελληνικότητα και η γλώσσα. Κατά το 1854 ο γάλλος συγγραφέας-περιηγητής V. Guerin βρήκε δύο σχολεία στην πρωτεύουσα, ένα στον Αρχάγγελο και ένα στην Κατταβιά,  έτοιμο να κλείσει. Ειδικά για τον Αρχάγγελο γράφει: «Στην κωμόπολη Αρχαγγέλου έκαμα τη γνωριμία ενός παπά πολύ ευφυούς και που φαίνεται να ασκεί μεγάλη επιρροή στον τόπο (πρόκειται για τον παπά Κωνσταντίνο Ντάκκα). Ίδρυσε κοντά στον ενοριακό ναό του οποίου είναι εφημέριος, ένα σχολείο που διευθύνει ο ίδιος και στο οποίο φοιτούν 30-35 παιδιά.»… Όπως αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας, μέσα στο χωριό κατοικούσαν τότε περίπου 45 Τούρκοι.  Κατά την ίδια περίοδο το χωριό είχε επαφές με τα ασιατικά παράλια όπου πολλοί Αρχαγγελίτες βρέθηκαν να δουλεύουν ως τεχνίτες, οι λεγόμενοι ανατολίτες.

Οι πρώτοι κάτοικοι υπάρχουν ακριβείς ενδείξεις από πού προήλθαν;
Από τα διαθέσιμα στοιχεία δεν μπορεί να δοθεί απάντηση για την προέλευση των πρώτων κατοίκων της περιοχής που αργότερα ανέπτυξαν τον Αρχάγγελο, ούτε για τις μετακινήσεις πληθυσμών και τις επιρροές που υπέστη ο τόπος κατά τη μακραίωνη και εν πολλοίς σκοτεινή πορεία του. Απομένει ο αντίστροφος και πολύ δύσβατος δρόμος, δηλαδή μέσω μιας ειδικής και σε βάθος γλωσσολογικής, ιστορικής και ανθρωπολογικής μελέτης να οδηγηθούμε τουλάχιστον σε εκδοχές περί της καταγωγής μας και της προέλευσης της τόσο ιδιαίτερης γλώσσας μας.     

Δεν θα μιλήσουμε συγκεκριμένα για το λεξιλόγιο και την ετυμολογία αφού όλα αυτά παρατίθενται αναλυτικά στο βιβλίο σας. Ποια είναι όμως τα κύρια γνωρίσματα της Αρχαγγελίτικης γλώσσας;
Είναι η αδρή προφορά των συμφώνων όπως και η μοναδική μουσική εκφορά. Τα σύμφωνα διπλασιάζονται και γίνονται πιο ηχηρά. Χαρακτηριστικό της Αρχαγγελίτικης προφοράς είναι και η συχνή παρουσία του διπλού συμφώνου «γκ». Και βέβαια το  πιο έντονο γνώρισμα της Αρχαγγελίτικης γλώσσας είναι ο μουσικός τονισμός του λόγου. Το τράβηγμα της φωνής στις καταλήξεις και το συρτό ανέβασμα του τόνου στις ευθείες ερωτήσεις, η τραγουδιστή και υψηλόφωνη συνομιλία των γυναικών, το ελαφρώς  απειλητικό ύφος της ανδρικής συνομιλίας, είναι ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.  Και βέβαια σχεδόν όλες οι λέξεις προφέρονται παραφθαρμένα μέσα από έναν πολύπλοκο κώδικα. Στο βιβλίο επιχειρώ μια ανάλυση του γλωσσικού κώδικα διατυπώνοντας ορισμένους χαρακτηριστικούς κανόνες. Προσπάθησα να αναλύσω τον κώδικα δηλαδή τους κανόνες που διέπουν την παραφθορά των λέξεων  αφού σχεδόν όλες οι λέξεις προφέρονται παραφθαρμένες.

Το γράφατε χρόνια το βιβλίο σας;
Η συλλογή των λέξεων είχε αρχίσει από πολύ παλιά όμως η συστηματική επεξεργασία άρχισε να γίνεται πριν λίγα χρόνια. Οι συνταξιούχοι απολαμβάνουμε το αγαθό του ελεύθερου χρόνου και πρέπει να βρίσκουμε τρόπους για την αξιοποίησή του. Τα θέματα δε της γενέτειράς μας είναι πάντοτε προσφιλή.

Πηγή: Η Ροδιακή