Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα του ποινικού δικαίου, είναι το ζήτημα της συμμετοχής πολλών προσώπων  στην εκτέλεση μιας εγκληματικής ενέργειας, η λεγόμενη «συμμετοχική δράση».

 Στο σημερινό μας θέμα θα επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε όσο πιο απλά γίνεται, ποιος  θεωρείται ηθικός αυτουργός  και ποιος φυσικός αυτουργός σε μια εγκληματική ενέργεια. 

Θα ξεκινήσουμε  πρώτα με την έννοια του ηθικού αυτουργού, που  σε γενικές γραμμές είναι  γνωστή.

 Ι. Ηθικός αυτουργός.

Υπάρχει μια κατηγορία ανθρώπων που ενεργούν «κρυπτόμενοι». Αναθέτουν δηλαδή σε άλλους να βγάλουν «τα κάστανα από την φωτιά», ενώ οι ίδιοι παραμένουν αφανείς στο σκοτάδι. Και εάν μεν οι υποθέσεις τους είναι νόμιμες, είναι προφανές ότι δεν αποτελούν αντικείμενο του ποινικού δικαίου, είναι δηλαδή νομικά αδιάφορες.

Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που ο «κρυπτόμενος» προτρέπει κάποιον άλλο να διαπράξει μια εγκληματική πράξη; Εδώ τα πράγματα διαφέρουν, γιατί υπάρχει έγκλημα και συνεπώς η Πολιτεία έχει υποχρέωση να το εξιχνιάσει και να αποκαλύψει όλους τους ενόχους, που με οποιοδήποτε τρόπο εμπλέκονται στην υπόθεση. Η δικαιοσύνη έχει υποχρέωση να αποκαλύψει και το παρασκήνιο που πιθανόν υπάρχει σε μια παράνομη υπόθεση και να τεθούν  όλοι οι υπαίτιοι προ των ευθυνών τους. Σε μια τέτοια περίπτωση επιβάλλεται  να αποκαλυφθεί και να τιμωρηθεί και αυτός που κινεί αφανώς τα νήματα μιας εγκληματικής ενέργειας, έστω και εάν ο ίδιος δεν «ακούμπησε το σώμα του εγκλήματος», «δεν μάτωσε» τα χέρια του, όπως χαρακτηριστικά λέγεται.  

Ήδη κάναμε μια γενική εισαγωγή στο σημερινό μας θέμα και με τα παραδείγματα που ακολουθούν, θα κατανοήσουμε τί ακριβώς είναι η ηθική αυτουργία.

1.Παράδειγμα:

 Ο Β «προσέλαβε» πρόσωπα του υπόκοσμου για να τραυματίσουν σοβαρά  κάποιο πρόσωπο με το οποίο έχει σοβαρές  διαφορές. Η  μεταξύ τους συμφωνία έγινε υπογείως και  προέβλεπε ότι θα υπάρχει άκρα μυστικότητα στην όλη υπόθεση,  δεν θα φανερωνόταν δηλαδή ποτέ ότι την «δουλειά» την είχε στήσει ο Β.  Οι «κύριοι» του υποκόσμου, αφού έλαβαν τα χρήματα που τους υποσχέθηκε ο Β, εκτέλεσαν κάποιο βράδυ το «έργο» τους, προκαλώντας σοβαρά τραύματα στο θύμα τους και στην συνέχεια εξαφανίστηκαν. Μετά από λίγες ημέρες όμως συνελήφθησαν. Στο στάδιο της ανάκρισης αποκαλύφθηκε ότι ο «εγκέφαλος» που συνέλαβε, σχεδίασε και διοργάνωσε την εγκληματική αυτή πράξη ήταν ο Β, που με την σειρά του συνελήφθη και αυτός. Όλοι μαζί ακολούθως οδηγήθηκαν σαν κατηγορούμενοι  στο δικαστήριο  Στη περίπτωση αυτή ο ηθικός αυτουργός του εγκλήματος της σωματικής βλάβης είναι ο Β και αυτοί που με χρηματικό αντάλλαγμα υλοποίησαν την προτροπή του και κτύπησαν τον ανυποψίαστο άνθρωπο, είναι οι φυσικοί αυτουργοί.

 2. Παράδειγμα

Ο Α ευρίσκεται σε σφοδρή αντιδικία με την σύζυγό του για το διαζύγιό τους. Στην προσπάθειά του μάλιστα να δημιουργήσει σοβαρό λόγο διαζυγίου σε βάρος της, «επιστρατεύει» τον επί δεκαετίες επιστήθιο φίλο του τον Β και του ζητά να τον «βοηθήσει» και συγκεκριμένα του ζητά να καταθέσει στο δικαστήριο σαν μάρτυρας σε βάρος της γυναίκας του. Ο Β βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση γιατί και τον φίλο του ήθελε να εξυπηρετήσει, αλλά και γιατί δεν είχε τίποτε το σοβαρό να καταθέσει σε βάρος της γυναίκας, με την οποία άλλωστε είχαν και καλές οικογενειακές σχέσεις.

Σε μια συνάντηση που είχαν οι δύο φίλοι  λίγες ημέρες πριν το δικαστήριο, ο σύζυγος Α  έπεισε τον φίλο του Β ότι η σύζυγός του έχει εραστή. Μάλιστα τον βεβαίωσε ότι ένας συνάδελφός του, την είδε ένα βράδυ να εξέρχεται από ένα ξενοδοχείο του Κέντρου της πόλης μαζί με τον εραστή της. Αυτός  όμως που.. «είδε» το παράνομο ζευγάρι είπε στον Α,  ότι δεν μπορεί να  καταθέσει σαν μάρτυρας στο δικαστήριο, γιατί και αυτός εκινείτο την βραδιά εκείνη.. υπόπτως στον ίδιο χώρο  (παντρεμένος). Το περιστατικό αυτό δεν ήταν αληθινό, επινοήθηκε όμως δόλια από τον Α, για να πείσει τον αφελή κύριο Β να καταθέσει στο δικαστήριο ότι δήθεν αυτός ο ίδιος είδε «με τα μάτια του» το παράνομο ζεύγος στο ξενοδοχείο (γεγονός ψευδές βεβαίως). Τον έπεισε  να καταθέσει σαν μάρτυρας εν γνώσει του ψευδώς στο δικαστήριο, να διαπράξει δηλαδή το έγκλημα[1] της ψευδορκίας μάρτυρα.

Ο Β  που ήταν αφελώς εύπιστος, πείστηκε τελικά και κατέθεσε στο δικαστήριο εν γνώσει του ψευδώς, όπως το είχαν σχεδιάσει με τον Α. Λογάριαζαν όμως χωρίς τον ξενοδόχο. Για κακή τους τύχη όμως, η σύζυγος είχε ακλόνητο άλλοθι, αφού απέδειξε στο δικαστήριο με το διαβατήριό της, ότι την βραδιά της  υποτιθέμενης «μοιχείας» της, ήταν στο Κάιρο συμμετέχοντας  σε «γκρουπ»  γνωστού τουριστικού γραφείου. ΄Ετσι και για να μην μακρηγορούμε, ο επιπόλαιος κύριος Β, βρέθηκε κατηγορούμενος για ψευδορκία. 

Στο παράδειγμά μας, παρατηρούμε ότι ο σύζυγος Α με πρόθεση, δηλαδή με δόλο, προκάλεσε στον Β την απόφαση να καταθέσει ψευδώς στο δικαστήριο, δηλαδή να διαπράξει το αδίκημα της ψευδορκίας.

Επομένως ο Α  που παρασύρει, πείθει και προκαλεί τον φίλο του Β να διαπράξει μια αξιόποινη πράξη, είναι ο  ηθικός αυτουργός και αυτός ( ο Β ) που διαπράττει το έγκλημα, είναι ο φυσικός αυτουργός.

Μετά τα δύο αυτά απλά παραδείγματα, μπορούμε τώρα να ορίσουμε την έννοια του ηθικού αυτουργού και του φυσικού αυτουργού.

Ηθικός αυτουργός επομένως, είναι αυτός που παραμένει  κρυμμένος στο παρασκήνιο, είναι αυτός που ενώ οργανώνει το έγκλημα, παραμένει πίσω από την «κουρτίνα αφανής».  Είναι αυτός που επειδή ο ίδιος δεν μπορεί ή δεν θέλει να έρθει σε άμεση επαφή με το έγκλημα, ή επειδή θέλει να αποφύγει τις συνέπειες των άνομων ενεργειών του,  χρησιμοποιεί για να επιτύχει τον στόχο του άλλο ή άλλα πρόσωπα, που τους πείθει  να είναι αυτοί οι φυσικοί αυτουργοί της παρανομίας.

ΙΙ. Φυσικός αυτουργός είναι εκείνος που υλοποιεί, που πραγματώνει την εγκληματική πράξη για λογαριασμό του κρυπτόμενου ηθικού αυτουργού ( πχ αυτός που μαχαιρώνει το θύμα, αυτός που πυροβολεί, αυτός που ψευδορκεί κλπ).

ΙΙΙ. Ποινική αντιμετώπιση ηθικού αυτουργού.

Μετά τις διευκρινίσεις αυτές, το άρθρο 46 παρ.1 του ποινικού κώδικα που αναφέρει ότι:  «Με την ποινή του αυτουργού τιμωρείται επίσης όποιος με πρόθεση προκάλεσε σε άλλον την απόφαση να εκτελέσει την άδικη πράξη που διέπραξε», είναι εύκολα κατανοητό. Επομένως εάν στο παράδειγμά μας ο Β που ψευδομαρτύρησε με την προτροπή του φίλου του Α καταδικασθεί σε φυλάκιση δέκα μηνών, με την αυτή ποινή θα τιμωρηθεί και ο ηθικός αυτουργός Α.

Συμπερασματικά αυτό που πρέπει να θα θυμόμαστε είναι ότι και ο ηθικός αυτουργός τιμωρείται με την ίδια ποινή του αυτουργού.  

Για να ολοκληρώσουμε όμως το θέμα της συμμετοχικής δράσης στο ποινικό δίκαιο, θα πρέπει να εξηγήσουμε και τους όρους « άμεσος συνεργός» και «απλός συνεργός», που θα είναι το αντικείμενο του επόμενου θέματός μας.

  ΕΜΜ. ΛΟΥΚΑΣ :  em.loukas@gmail.com

[1] Στην νομοθεσία η έννοια του εγκλήματος διαφέρει από αυτό που κοινώς νομίζουμε, αφού όπως στο σχετικό θέμα θα δούμε,  ο νόμος χαρακτηρίζει σαν εγκλήματα όχι μόνο τα «σκληρά» αδικήματα (ανθρωποκτονία, ληστεία κλπ), αλλά και μικρότερης ακόμη βαρύτητας άδικες πράξεις, όπως πχ είναι η εξύβριση, η δυσφήμιση, η δωροδοκία, η κλοπή, η αυτοδικία, η φθορά ξένης ιδιοκτησίας, η ψευδορκία, η πολεοδομική παράβαση κλπ. Η βαρύτητα επομένως μιας άδικης πράξης, δεν αποτελεί σύμφωνα με τον νόμο κριτήριο για τον χαρακτηρισμό της σαν έγκλημα. Ο νόμος θέτει άλλα κριτήρια, που θα τα εξετάσουμε στο οικείο θέμα.