Για να εκδηλώσει κάποιος την αγάπη, την στοργή ή την ευγνωμοσύνη του κλπ σε ένα πρόσωπο, υπάρχουν πολλοί και διάφοροι τρόποι.

Ένας από τους πολλούς  αυτούς τρόπους έκφρασης της  ευαρέσκειας μας, είναι και η δωρεά κάποιου  αντικειμένου, στο πρόσωπο που θέλουμε να ευχαριστήσουμε.

Έτσι πχ ο πατέρας  δωρίζει ένα ακίνητο στο παιδί του σε εκδήλωση της αγάπης και στοργής του, ο βαθύτατα ερωτευμένος άντρας δωρίζει στην  αγαπημένη του ένα ακριβό κόσμημα, για να της δείξει και με τον τρόπο αυτό την απεριόριστη αγάπη του. Η μοναχική ηλικιωμένη γυναίκα δωρίζει ένα διαμέρισμά της στην αγαπημένη της ανεψιά κλπ. 

Η δωρεά ενός αντικειμένου όμως, μπορεί να συνοδεύεται με τις καλύτερες προθέσεις και να εμφανίζει τις περισσότερες φορές έντονο ηθικό  και συναισθηματικό χαρακτήρα, παρόλα αυτά όμως, είναι μια καθαρά νομική πράξη που διέπεται από συγκεκριμένους νομικούς κανόνες.

 Οι κανόνες αυτοί μάλιστα αποκτούν  ιδιαίτερη σημασία, όταν δωρίζονται αντικείμενα με μεγάλη αξία (πχ ένα ακίνητο, αυτοκίνητο, ακριβά κοσμήματα, σκάφος, μετοχές ανώνυμης εταιρίας κλπ), ή όταν, παρ΄ελπίδα,  συντρέξουν οι δυσάρεστοι εκείνοι λόγοι που αναγκάζουν τον δωρητή να προβεί στην ανάκληση της δωρεάς. Να ζητήσει δηλαδή να του επιστραφεί το αντικείμενο της δωρεάς του.

Με όλα αυτά τα θέματα που σχετίζονται με την δωρεά « εν ζωή» [γιατί υπάρχει και «η αιτία θανάτου δωρεά, που δεν θα μας απασχολήσει εδώ], θα τα γνωρίσουμε σήμερα.

Ι. ΕΝΝΟΙΑ ΔΩΡΕΑΣ

Σύμφωνα λοιπόν  με το άρθρο 496 του Αστικού Κώδικα: «Η παροχή σε κάποιον ενός περιουσιακού αντικειμένου αποτελεί δωρεά, αν γίνεται κατά τη συμφωνία των μερών , χωρίς αντάλλαγμα».

Από το άρθρο αυτό επομένως, διαπιστώνουμε ότι για να υπάρξει νομίμως δωρεά απαιτείται:

α) Συμφωνία των μερών και β)  ΄Ελλειψη ανταλλάγματος.

Τις δύο αυτές προϋποθέσεις θα εξετάσουμε αμέσως τώρα πιο κάτω.

1.Συμφωνία των μερών.

Η συμφωνία γίνεται μεταξύ αυτού που  παρέχει την δωρεά, που καλείται δωρητής και αυτού που δέχεται την δωρεά και που καλείται δωρεοδόχος.  Εάν ο αποδέκτης της δωρεάς δεν συμφωνεί, δεν την αποδέχεται δηλαδή, τότε δεν υπάρχει δωρεά.

Σε αντίθετη περίπτωση, αντιλαμβανόμαστε πόσα σοβαρά προβλήματα θα δημιουργούντο στην πράξη. Μπορούμε να φανταστούμε την περίπτωση πχ όπου κάποιος δωρίζει σε μια παντρεμένη κυρία ένα πανάκριβο κόσμημα, χωρίς αυτή να έχει ιδέα; Μπορούμε επίσης να φανταστούμε την περίπτωση όπου κάποιος δωρίζει ένα πανάκριβο δώρο σε υψηλόβαθμο Κρατικό Λειτουργό, χωρίς αυτός να είναι σύμφωνος…;

2.Ελλειψη ανταλλάγματος

Η συμφωνία αυτή μεταξύ του δωρητή και του δωρεοδόχου, πρέπει επίσης να αφορά την παροχή κάποιου περιουσιακού αντικειμένου, που όμως να γίνεται χωρίς αντάλλαγμα . Δηλαδή ο δωρητής, δεν πρέπει να έχει κάποιο όφελος από την προσφορά του αυτή. Εάν υπάρχει αντάλλαγμα, τότε μιλάμε για άλλου είδους συμφωνίες,  όπως πχ σύμβαση πώλησης και όχι βεβαίως για δωρεά.

Είναι προφανές επομένως ότι η σύμβαση δωρεάς, έχει σαφέστατα χαριστικό χαρακτήρα, είναι δηλαδή μια χαριστική σύμβαση (σε αντίθεση με τις λεγόμενες «επαχθείς» δικαιοπραξίες).

ΙΙ.ΕΓΓΡΑΦΟΣ ΤΥΠΟΣ:

Για τη σύσταση δωρεάς απαιτείται συμβολαιογραφικό έγγραφο. Διαφορετικά η δωρεά δεν ισχύει, είναι άκυρη.

Ο κανόνας αυτός όμως, παρουσιάζει μια εξαίρεση, που αφορά μόνο τα κινητά πράγματα.

Συγκεκριμένα όταν πρόκειται για δωρεά  κινητού πράγματος (μόνο), ο νόμος ορίζει ότι και εάν ακόμη δεν έχει τηρηθεί ο συμβολαιογραφικός τύπος, η δωρεά παρόλα αυτά θεωρείται έγκυρη, υπό την προϋπόθεση όμως ότι έχει ήδη παραδοθεί το αντικείμενο. Η δωρεά επομένως ενός δακτυλιδιού, αφού αυτό έχει ήδη παραδοθεί είναι απολύτως νόμιμη.

ΙΙΙ. ΑΡΝΗΣΗ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ  ΔΩΡΕΑΣ

Ο νόμος προβλέπει ότι ο δωρητής που έχει υποσχεθεί μια δωρεά, μπορεί να αρνηθεί την εκπλήρωση της, εάν η υλοποίησή της  θα έθετε σε κίνδυνο βασικά αγαθά δικά του  ή  της οικογένειάς του.

Έτσι ο δωρητής μπορεί να αρνηθεί να υλοποιήσει την δωρεά που έχει υποσχεθεί σε κάποιον, εάν κινδυνεύει:

α)Είτε η δική του συντήρηση, 

β) Είτε η διατροφή που οφείλει κατά το νόμο σε άλλους ( σύζυγο, παιδιά κλπ).

Η ρύθμιση αυτή του νόμου είναι εύλογη και επιβεβλημένη, γιατί θα ήταν παράλογο αλλά και ηθικά ανεπίτρεπτο, να υποχρεώνεται κάποιος να δωρίσει ένα περιουσιακό του στοιχείο, την στιγμή που ο ίδιος είναι κατάχρεος και κινδυνεύει η ίδια  η περιουσία του, ή όταν επίσης αδυνατεί να διατρέφει τα παιδιά του ή την σύζυγό του.

Αφού γνωρίσαμε τα γενικά γνωρίσματα της σύμβασης δωρεάς, στο επόμενο θέμα μας  θα δούμε εάν αυτή μπορεί να ανακληθεί και κάτω από ποιες προϋποθέσεις μάλιστα μπορεί αυτό να γίνει.

IV.   ΑΝΑΚΛΗΣΗ ΔΩΡΕΑΣ

Όπως ήδη αναφέραμε η σύμβαση δωρεάς έχει έντονο τον χαρακτήρα της χαριστικής πράξης, είναι δηλαδή μια πράξη προσφοράς και εκδήλωση αγάπης και ευαρέσκειας.

Όπως όμως διδάσκει η ίδια η ζωή, οι αγαθές προθέσεις μερικές φορές διαψεύδονται και οι άνθρωποι της προσφοράς και της αγάπης, αντί για την αναμενόμενη αναγνώριση και ευγνωμοσύνη, εισπράττουν (σε ελάχιστες)  περιπτώσεις αγνωμοσύνη από τα πρόσωπα που  έχουν ευεργετήσει.

Κατόπιν τούτου ο νόμος προβλέπει με ρητές διατάξεις του τις περιπτώσεις εκείνες που ο δωρητής, μπορεί να ανακαλέσει την δωρεά που έκανε σε κάποιο πρόσωπο.

 V. ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ ΔΩΡΕΑΣ

Οι προϋποθέσεις για την ανάκληση της δωρεάς είναι ένα λεπτό νομικό θέμα, που όμως θα επιχειρήσουμε να το παρουσιάσουμε όσο πιο απλά γίνεται για να υπάρχει μια πολύ  γενική εικόνα του θέματος.

1. Σύμφωνα με τον νόμο λοιπόν ( άρθρο 505 του Αστικού Κώδικα) ο δωρητής έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, εάν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ παράπτωμα αχάριστος απέναντι στο δωρητή, τη σύζυγό του ή στενό συγγενή του και ιδίως εάν αθετήσει την υποχρέωση  του να διατρέφει τον δωρητή.

Πληροφοριακά αναφέρουμε ότι η επιστήμη όπως και η νομολογία των δικαστηρίων δέχονται ότι «βαρύ παράπτωμα» υπάρχει όταν ο δωρεοδόχος επιδεικνύει πχ «ιδιαίτερα αντικοινωνική συμπεριφορά που παραβιάζει τους νόμους, την ηθική και την ευπρέπεια». Τα δικαστήρια επίσης έχουν δεχθεί ότι βαρύ παράπτωμα αποτελούν ενέργειες κατά του δωρητή  όπως πχ, η συκοφαντία, η απάτη, οι ύβρεις, η κλοπή, η απόπειρα θανάτωσης του, η εξύβριση, η αδιαφορία για την υγεία του δωρητή , η ένδεια κλπ.

 Σαν αχαριστία δε, θεωρείται η «έλλειψη ευγνωμοσύνης που εκδηλώνεται με υπαίτια αντικοινωνική συμπεριφορά του δωρεοδόχου προς τον δωρητή, το σύζυγό του ή στενό συγγενή του».

Λόγος ανάκλησης επίσης είναι και η παράβαση της υποχρέωσης διατροφής του δωρητή (πχ το παιδί που έλαβε την δωρεά , αδιαφορεί για τη διατροφή του δωρητή πατέρα του).

2. Ανάκληση δωρεάς μπορεί να γίνει και από τον κληρονόμο του δωρητή, με κάποιες προϋποθέσεις που όμως δεν θα μας απασχολήσουν εδώ.

3. Απόκτηση κατιόντων

Τέλος, εάν κάποιος έκανε δωρεά όταν δεν είχε αποκτήσει γνήσιους κατιόντες (παιδιά κλπ) μπορεί να ανακαλέσει τη δωρεά μέσα όμως σε μια πενταετία αφότου έγινε η δωρεά, εάν στο μεταξύ γεννήθηκε γνήσιο τέκνο, ή αν νομιμοποιήθηκε τέκνο του σε γάμο.

VI.  ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΑΝΑΚΛΗΣΗ ΔΩΡΕΑΣ

Η ανάκληση της δωρεάς γίνεται με δήλωση προς το δωρεοδόχο και αναζητείται η  παροχή που έγινε κατά τις διατάξεις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού  ( νομική έννοια).

V.Πότε αποκλείεται η ανάκληση:

-Η ανάκληση  αποκλείεται, αν ο δωρητής έδωσε συγγνώμη στο δωρεοδόχο ή αν πέρασε ένα έτος αφότου ο δωρητής έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει..δεν το έπραξε.

-Δεν επιτρέπεται επίσης ανάκληση  ύστερα από το θάνατο του δωρεοδόχου.

-Προκαταβολική παραίτηση από το δικαίωμα ανάκλησης δεν επιτρέπεται.

-Δωρεές όμως που έγιναν από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας δεν μπορούν να ανακληθούν (πχ δωρεά σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, εράνους κλπ).

Με πολύ γενικό και συνοπτικό (κατά το δυνατό) τρόπο, εξετάσαμε τα ζητήματα που αφορούν την δωρεά, έτσι ώστε να υπάρχει μια σφαιρική εικόνα του ζητήματος και μόνο.

ΕΜΜ.Ι.ΛΟΥΚΑΣ:   em.loukas@gmail.com