ΡΟΔΟΣ ΚΑΙ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ

Μπορεί  -όπως λέει και το θαυμάσιο νησιώτικο τραγούδι μας- ,  πάνω από το Αιγαίο να φτερουγίζουν οι άγγελοι, η σκληρή πραγματικότητα όμως δείχνει ότι κάτω, στα νερά του πελάγους αυτού, έχουν διαδραματιστεί κατά καιρούς πράγματα και καταστάσεις, που κάθε άλλο παρά ρόδινα και αγγελικά ήταν. Κάθε άλλο μάλιστα. Και δεν αναφερόμαστε στις πολεμικές συρράξεις και ναυμαχίες που έλαβαν χώρα και που στο κάτω- κάτω,  μπορεί να ήταν αναπόφευκτες ή  να τις επέβαλλαν οι κατά καιρούς περιστάσεις και σκοπιμότητες. Αναφερόμαστε εδώ  σε κάποια θλιβερά και απάνθρωπα γεγονότα, που επέφεραν πολλά δεινά και στερήσεις στους κατοίκους των νησιών μας,  και συγκεκριμένα  εννοούμε το φαινόμενο της Πειρατείας, που άνθισε διαχρονικά στο πέλαγος μας με διάφορες μορφές και δράσεις κατά καιρούς.  

*

Η πειρατεία πρωτοεμφανίστηκε στο Αιγαίο από την εποχή που οι άραβες κατέκτησαν την Κρήτη. Το νησί αυτό έκαναν ορμητήριό τους οι Σαρακηνοί πειρατές, που για πολλά χρόνια αλώνιζαν ανενόχλητοι το πέλαγος. Η παρουσία των πειρατών αυτών στο Αιγαίο ήταν ταραχώδης και  καθοριστική σε πολλούς τομείς, άφησαν δε τα ίχνη τους ακόμη και στα γλωσσικά ιδιώματα των διαφόρων λαών. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι από τον  επικεφαλής των Σαρακηνών  πειρατών προέκυψε η λέξη αμηράς  (μεσαιωνική κυρίως λέξη) και από αυτήν ο όρος admiral που σημαίνει στις δυτικές γλώσσες Ναύαρχος. Από την ίδια ρίζα προέρχεται η λέξη arsenal ( πυριτιδαποθήκη) που πέρασε σε μας σαν «ταρσανάς» δηλαδή αποθήκη ή αποβάθρα του μοναστηριού.

                                                                             *

Με το φαινόμενο αυτό της πειρατείας, θα ασχοληθούμε συνοπτικά στο παρόν σημείωμα, και πιο συγκεκριμένα θα περιοριστούμε μόνο στην περίοδο εκείνη , που η Ρόδος είχε κατακτηθεί από το Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, και θα δούμε πώς τελικά ενεπλάκη και το νησί μας στο ζήτημα αυτό, και μάλιστα κατά τρόπο άμεσο και αποφασιστικό.

Επιγραμματικά απλώς αναφέρουμε ότι κατά την περίοδο της αρχαιότητας, η Ρόδος ήταν πρότυπο αγοράς στην οικονομία της Μεσογείου, και αυτό οφειλόταν στην έμφυτη νομιμοφροσύνη και τιμιότητα των κατοίκων της αλλά κυρίως, στην αναμφίβολη ναυτική υπεροχή της. Με τον ισχυρό στόλο μάλιστα που διέθεταν την εποχή εκείνη οι Ρόδιοι,  καταπολέμησαν συστηματικά τους πειρατές της μείζονος περιοχής και αποτελούσαν την σταθερή εγγύηση των θαλάσσιων μεταφορών  για όλους τους ναυτικούς.

*

Για να έχουμε μια πλήρη εικόνα του θέματος,  θα πρέπει πρώτα- πρώτα να αναφέρουμε ορισμένα πράγματα για την έννοια της πειρατείας, γιατί μπορεί μεν όλοι να έχουμε  μια κάποια γνώμη για το τι περίπου σημαίνει ( όπως πχ αρπαγή πλοίων, εμπορευμάτων κλπ), πλην όμως πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η ακριβής έννοια της πειρατείας είναι ρευστή, αφού χαρακτηρίζεται ανάλογα με την χρονική περίοδο αλλά και τις συνθήκες που εμφανίζεται. Παρατηρούμε πχ ότι σε κάποιες περιόδους,  η πειρατεία που είναι σαφέστατα μια παράνομη και αποτρόπαια συμπεριφορά,  έχει σχεδόν ημιεπίσημο χαρακτήρα, αφού τελούσε υπό την κρατική ( Οθωμανική) ανοχή.  Σε κάποια περίοδο μάλιστα, το ίδιο το Οθωμανικό Κράτος ανέθεσε σε σκληρούς  πειρατές την αρχηγία του στόλου του, που στην συνέχεια εξελίχθηκαν σε πραγματικούς δυνάστες του Αιγαίου. Για να ήμαστε όμως αντικειμενικοί, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι δεν ήταν βέβαια όλοι οι πειρατές μόνο  Οθωμανοί, αφού συγχρόνως με αυτούς «διέπρεψαν» και πολλοί χριστιανοί, όπως οι Καταλανοί, οι Σικελοί, Γενουάτες κλπ

Σε άλλες περιπτώσεις πάλι, μεγάλες ναυτικές δυνάμεις της εποχής, ανέθεταν σε καιρό πολέμου σε ικανούς πειρατές την πειρατεία εμπορικών πλοίων των αντιπάλων τους. Στην περίπτωση αυτή όμως, που υπήρχε δηλαδή κάποια «κάλυψη», η πειρατεία  γινόταν με ορισμένους κανόνες, όπως πχ δεν επιτρεπόταν να κυριεύονται αγκυροβολημένα στο λιμάνι πλοία, αλλά μόνο ανοικτά στο πέλαγος κλπ. Μάλιστα στις περιπτώσεις αυτές, οι κουρσάροι  ήταν εφοδιασμένοι από την Αρχή που τους προστάτευε  και με έγγραφη άδεια καταδρομής,  για να μην κινδυνεύουν στις νηοψίες από τα πλοία των συμμαχικών κρατών!  Οι επιλεγμένοι αυτοί πειρατές εκαλούντο  κουρσάροι ( σε αντιδιαστολή με τους πειρατές) και δρούσαν στις καταδρομές τους με υψωμένη την σημαία του κράτους που τους προστάτευε.

 Επί πλέον, υπήρχαν επίσης και πειρατές που ήταν ήρωες για τους λαούς τους, ανάλογα βέβαια από την οπτική γωνία που έβλεπε κανείς τα γεγονότα. ΄Ετσι πχ ο Μοροζίνης  που «αλώνιζε» στο Αιγαίο, ήταν ήρωας για τους Βενετούς, που  θεωρούσαν τον Οθωμανό «συνάδελφό» του Μπαρμπαρόσα, φρικτό πειρατή. Οι  Οθωμανοί πάλι θεωρούσαν με την σειρά τους  τον Μοροζίνη βάρβαρο πειρατή,  και ήρωα τους τον Μπαρμπαρόσα!!

Τέλος, σε κάποιες περιόδους, η πειρατεία έπαιρνε και τον χαρακτήρα της Ιερής Αποστολής ( Ιερού Πολέμου) όπως πχ  των Χριστιανών κατά των Μωαμεθανών και αντίστροφα.  

                                                                       *

Με την λέξη πάντως  πειρατεία,  εννοούμε σύμφωνα με ένα παλιό ορισμός της,  κυρίως  «την κατά θάλασσαν  ληστείαν». Εφόσον επομένως στον ορισμό αυτό περιλαμβάνεται η λέξη ληστεία, εξυπακούεται ότι πρόκειται για την απόκτηση (αρπαγή) παράνομου πλούτου με την χρήση βίας μάλιστα. Στην πραγματικότητα όμως η πειρατεία πολλές φορές ξέφευγε από τον στενό αυτό ορισμό της, αφού η ληστεία δεν περιοριζόταν μόνο στα πλοία και τα εμπορεύματά τους « κατά θάλασσαν», όπως αναφέρει ο ορισμός της, αλλά και σε παράλιες πόλεις και νησιά.  Αυτό συνέβαινε γιατί  οι πειρατές  κατέπλεαν στα νησιά και λεηλατούσαν ότι έβρισκαν μπροστά τους (περιουσίες, ζώα, καρπούς κλπ), και το χειρότερο από όλα, έπαιρναν και τους κατοίκους των νησιών και των παραλίων για να τους πουλήσουν σαν δούλους στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Ήταν ομολογουμένως πραγματική μάστιγα για τους κατοίκους των νησιών, που έβλεπαν την περιουσία τους και τους κόπους τους να λεηλατούνται από τα στίφη των βαρβάρων και το χειρότερο να οδηγούνται οι ίδιοι ή τα δικά τους πρόσωπα δούλοι σε ξένα μέρη.

*

Όπως είναι ιστορικά βεβαιωμένο, το πέλαγος στην περιοχή των Δωδεκανήσων και ιδίως της Ρόδου, ήταν ο σπουδαιότερος θαλάσσιος κόμβος που ένωνε μεταξύ τους τις σημαντικότερες πλουτοπαραγωγικές περιοχές, και επομένως από την αιτία αυτή είχε αυξημένη εμπορική θαλάσσια κίνηση. Όπως είναι λογικό,  τα εμπορικά πλοία με τον πλούτο και τα αγαθά που μετέφεραν, ήταν ο καλύτερος στόχος για τους πειρατές. Αυτός ήταν ο κύριος λόγος της ανάπτυξης της πειρατείας στο νοτιοανατολικό Αιγαίο.

Η πειρατεία στη περιοχή αυτή γινόταν κατά κύριο λόγο από τους Οθωμανούς πειρατές, γιατί η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ήταν σε θέση να προστατεύσει  το σύνολο των κατακτήσεών της και άφηνε πολλά περιθώρια σε διάφορους τυχοδιώκτες για παράνομες δράσεις.

                                                                       *

Και για να έλθουμε ειδικότερα στην εμπλοκή της Ρόδου στο φαινόμενο της πειρατείας, αναφέρουμε ότι και οι Ιωαννίτες Ιππότες που είχαν τότε σαν βάση τους την Ρόδο, ενεπλάκησαν και αυτοί στην ιστορία αυτή και μάλιστα κατά τρόπο άμεσο και ιδιαίτερα ενεργό. Η εμπλοκή του Τάγματος  των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη  στην πειρατεία στο Αρχιπέλαγος, είχε αρχικά μια κάποια δικαιολογία, μια ιδεολογική βάση θα λέγαμε, αφού  έγινε – όπως λέγεται-, σαν αντίβαρο στους άπιστους  Οθωμανούς πειρατές… Εκτός όμως από το ιδεολογικό αυτό υπόβαθρο (ιερός πόλεμος), που ωραιοποιεί κάπως την άσκηση πειρατείας  εκ μέρους τους, υπήρχε και ένας ρεαλιστικός και ουσιαστικός λόγος που οι Ιππότες έγιναν πειρατές, και αυτός ήταν η ανάγκη να περιφρουρήσουν  την βάση τους, την Ρόδο δηλαδή, από τους άρπαγες Οθωμανούς.

Το Τάγμα αυτό δηλαδή, εκτιμώντας την όλη θλιβερή κατάσταση που είχαν δημιουργήσει οι Οθωμανοί πειρατές στο Αιγαίο, αποφάσισαν να μην μείνουν αδρανείς, αλλά αντίθετα αποφάσισαν να στραφούν εναντίον τους αντεπιτιθέμενοι. Μάλιστα, ο Μέγας Μάγιστρος της Ρόδου D΄ Aubusson  με ένα δραματικό πράγματι μήνυμά του, κάλεσε όλα τα χριστιανικά πλοία να παρουσιαστούν στην Ρόδο, για να ξεκινήσουν ιερό πόλεμο κατά των απίστων. Στο κάλεσμα αυτό για Ιερή συμμαχία κατά των Τούρκων, υπήρξε σημαντική ανταπόκριση από τους ξένους (πχ τέσσερις μεγάλες Γαλλικές γαλέρες έφτασαν μετά από λίγο στην Ρόδο και ανέλαβαν αμέσως δράση), ο δε Πάπας όρισε σαν αρχιστράτηγο της συμμαχίας τον Μέγα Μάγιστρο της Ρόδου D΄ Aubusson. Στον συμμαχικό αυτό στόλο, το ροδιακό Τάγμα συμμετείχε με τέσσερα μεγάλα πλοία και τέσσερις γαλέρες. Θα πρέπει πάντως στο σημείο αυτό  να αναφέρουμε ότι  μετά την πρόσκληση αυτή του Μ.Μάγιστρου, είχαν μαζευτεί στα Δωδεκάνησα, εκτός των άλλων και πολλοί τυχοδιώκτες. Οι περιπέτειες αυτών και του στόλου τους γενικότερα ήταν πολλές και αποφασιστικές,  που όπως είναι φυσικό, δεν θα μας απασχολήσουν στο πρόχειρο αυτό σημείωμα. Θα πρέπει όμως να επισημάνουμε την αγωνιώδη προσπάθεια των Ιπποτών και ιδίως του Μεγάλου Μάγιστρου D΄ Aubusson, που κατάλαβε έγκαιρα τον θανάσιμο κίνδυνο που εγκυμονούσε η Οθωμανική Αυτοκρατορία για την Ρόδο. Με την δραματική πρόσκλησή του- που αναφέραμε πιο πάνω-, προς όλους τους διασκορπισμένους  Ιππότες όπου και εάν ευρίσκοντο, τους καλούσε  να φτάσουν άμεσα στην Ρόδο, για να την υπερασπιστούν και εξέφραζε την μεγάλη αγωνία του για την διάσωση του νησιού. Αξίζει τον κόπο να αναφέρουμε κατά λέξη την έγγραφη αυτή έκκληση του μεγάλου πράγματι αυτού Μάγιστρου, για να καταλάβουμε το πνεύμα της εποχής αλλά και την κρισιμότητα της κατάστασης της Ρόδου. Έγραφε μεταξύ των άλλων ο Μάγιστρος:

«Βρισκόμαστε μέσα στην πυρκαγιά και αν δεν σωθούμε γρήγορα, τα πάντα χάνονται τελειωτικά. Αν δεν  θέλουμε να χαθούμε, ας αλληλοβοηθηθούμε , και αντί να στηρίξουμε τις ελπίδες μας στους ξένους, ας ζητήσουμε να βοηθήσει ο Θεός την δική μας αξία. Ελάτε χωρίς αναβολή στο κράτος μας (Ρόδος), ή μάλλον στο δικό σας κράτος. Ελάτε να βοηθήσετε το τάγμα που σας έθρεψε και σας ανέπτυξε σαν παιδιά του. Ελάτε να υπερασπιστείτε τους λαούς που ο Θεός τους  έχει θέσει υπό την προστασία σας και οι οποίοι θα παραδοθούν στις αλυσίδες των άπιστων αν δεν υπερασπιστούμε την ελευθερία τους. Πρόκειται για την σωτηρίαν και την τιμήν ημών των ιδίων» (Κ.Σαθά: Ιστορία της Τουρκοκρατούμενης Ελλάδας).

*

Επισημαίνεται με την ευκαιρία αυτή και το γεγονός ότι,  προ του κοινού κινδύνου των Οθωμανών, είχε δημιουργηθεί την περίοδο εκείνη μια ιδιόμορφη μορφή ανεξιθρησκείας, αφού διαπιστώνεται ότι  παρά τις θρησκευτικές αντιθέσεις  που υπήρχαν μεταξύ των ιπποτών και του ντόπιου πληθυσμού,  αφού  το μεν Τάγμα των ιπποτών  ήταν εξαρτημένο απευθείας από τον Πάπα, οι δε ρόδιοι ήσαν Ορθόδοξοι, παρόλα αυτά ζούσαν αρμονικά σαν κοινωνία και προσεύχονταν στις ίδιες εκκλησίες κλπ. Το μέγεθος του επιτεύγματος αυτού θα εκτιμηθεί ανάλογα, εάν αναλογιστούμε τις θρησκευτικές διαμάχες και το μίσος μεταξύ ανατολικής και δυτικής εκκλησίας που επικρατούσε τότε (και που οδήγησε και αυτή μεταξύ των άλλων, στην πτώση της Πόλης άλλωστε).  

*

Ο στόλος αυτός της «ιερής συμμαχίας»,  είχε πολλές εμπλοκές με τους Οθωμανούς (και όχι μόνο) πειρατές με πολλές και σπουδαίες επιτυχίες. Άλλοτε επιτιθέμενος και άλλοτε αμυνόμενος, επέφερε σημαντικές βλάβες στους Οθωμανούς, αλλά ενίοτε και σε μερικούς.. χριστιανούς! Το σημαντικότερο μάλιστα πειρατικό κατόρθωμα των χριστιανών της Ρόδου, ήταν η σύλληψη στα ανατολικά της Κρήτης του μεγάλου εμπορικού πλοίου των μαμελούκων  Morgabina ( είχε επτά πατώματα) που όπως λέγεται, μετέφερε από την Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη πολύτιμο φορτίο, όπως  μεταξωτά, αποικιακά προϊόντα κλπ. Λέγεται ότι  αυτό ήταν το πιο μεγάλο κατόρθωμα του Ροδιακού (πειρατικού) στόλου.

 Στην προσπάθειά τους αυτή να εξαφανίσουν τους Οθωμανούς άπιστους, και επειδή ο στόλος τους ήταν μικρός, δεν δίσταζαν οι Ιωαννίτες ιππότες να χρησιμοποιούν  και «ανεξάρτητους» πειρατές διαφόρων εθνικοτήτων ( Έλληνες και ξένους), που ασκούσαν μάλιστα πειρατεία με τα εμβλήματα του Τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου. Ο στολίσκος όμως των Ιωαννιτών, μπορεί μεν  να ήταν ποσοτικά μικρός,  εθεωρείτο όμως ιδιαίτερα επιθετικός και αποτελεσματικός  στις καταδρομικές επιχειρήσεις του. Οι συνεχείς δε επιτυχίες του ροδιακού πειρατικού στόλου, κατέστησαν τους Ιππότες αλαζόνες, με αποτέλεσμα να δημιουργούν σοβαρότατα προβλήματα και σε χριστιανικά ακόμη πλοία. Δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή εάν θα λέγαμε ότι ο πειρατικός στόλος των Ιωαννιτών της Ρόδου, ήταν ο κυρίαρχος στόλος του Αρχιπελάγους και μάλιστα με σημαντικές ..«επιτυχίες».

*

Όπως ήταν φυσικό, η κυριαρχία του στόλου του Τάγματος, ενόχλησε σοβαρά τους πασάδες της Πύλης, που άρχισαν να προτρέπουν τον νέο Σουλτάνο Σουλεϊμάν, να τους επιτεθεί και να καταλάβει την Ρόδο, γεγονός που δυστυχώς δεν άργησε να γίνει. Η πολιορκίες  της Ρόδου και η ηρωική αντίσταση των Ιπποτών και των κατοίκων της κατά των Τούρκων, όπως και η περιπετειώδης  περιπλάνηση του Τάγματος μετά την ήττα τους και την ταπεινωτική αναχώρηση τους από την Ρόδο μέχρι να καταλήξουν στην Μάλτα, είναι ένα ενδιαφέρον κομμάτι της ιστορίας του νησιού μας, που εάν μας δοθεί η ευκαιρία θα το περιγράψουμε σε άλλο σημείωμά μας.

Εδώ τελειώνει η σύντομη και συνοπτική περιπλάνησή μας στο Αιγαίο, όπου συναντήσαμε την εκ των πραγμάτων ( εξ αιτίας των Ιπποτών)  εμπλοκή του νησιού μας στην πειρατεία.

Όπως διαπιστώνουμε από τα ανωτέρω, οι ομορφιές της Ρόδου συναγωνίζονται επάξια σε γοητεία την πολυσχιδή  και συναρπαστική πράγματι  ιστορίας της..

ΕΜΜ.ΛΟΥΚΑΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ε.σ

em.loukas@gmail.com

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1.Αλ.Κραντονέλη: Ιστορία της Πειρατείας

2.Κ.Σαθά: Ιστορία της Τουρκοκρατούμενης Ελλάδας.

3.Ιστορικά Ε ( Ελευθεροτυπίας)