Η ατμόσφαιρα των πολιορκημένων Χριστιανών της Ρόδου, οι πολυάριθμες πολιορκίες και επιθέσεις που υπέστη, η πόλη απόρθητη τις περισσότερες φορές και κατακτημένη από τους Ιωαννίτες Ιππότες και τους Οθωμανούς του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή… Μια ιστορία χιλιάδων χρόνων πίσω από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου ακόμη μέχρι τον ΙΣΤ΄αιώνα, που τη γέμισε πληγές, αλλά την έκανε και την πολυπολιτισμική πρωτεύουσα που επάξια διεκδικεί σήμερα τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2021.

Είναι μια περίοδος πολύ γόνιμη αυτή που διανύουμε τώρα για τη Ρόδο, κι επικεντρώνεται στα θέματα που έχουν σχέση με τον πολιτισμό.  Κι ανοίγονται μνημεία και διεξάγονται Ευρωπαϊκές Μέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς, οι Riches με τις Ανοιχτές Πόρτες  οργανώνουν ομιλίες και περιπάτους, όπως κι αυτός ο περίπατος σήμερα από το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων και άλλους φορείς για το δώμα του Καστέλλο και τον Προμαχώνα…

Στην ομιλία που διοργάνωσαν οι Riches για τα τείχη και τις οχυρώσεις της Ρόδου στον Προμαχώνα του Αγίου Γεωργίου, με κεντρική ομιλήτρια την αρχαιολόγο κ. Κατερίνα Μανούσου- Ντέλλα και τον Προμαχώνα να σφύζει από κόσμο, άκουσα τόσα πράγματα μαζεμένα για τη μεσαιωνική Ρόδο κι έμαθα τόσο πολλά, που ζήτησα από την κ. Κατερίνα Μανούσου- Ντέλλα να μας φανερώσει σήμερα ένα ντοκουμέντο που δεν είναι γνωστό στους πολλούς! Τις πληροφορίες ενός αυτόπτη μάρτυρα για την πολιορκία της Ρόδου από τους Μαμελούκους, μια πολιορκία σημαντική η οποία είναι και η λιγότερο γνωστή στις μέρες μας!  

Ήταν πολυάριθμες οι πολιορκίες και οι επιθέσεις που υπέστη η Ρόδος. Υπάρχουν στοιχεία που να περιγράφουν την κάθε μια χωριστά;

Έγινε ένα συνέδριο το 2010 από το πανεπιστήμιο της Ναντ και είχε θέμα «Οι πολιορκίες της Ρόδου από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα». Η Ρόδος είναι, θα έλεγα, ένας από τους πιο σημαντικούς και γνωστούς παγκοσμίως τόπους ως θέατρο πολιορκιών. Μάλιστα το συγκεκριμένο συνέδριο έγινε χωρίς καν τη συμμετοχή μας, και όλες οι ανακοινώσεις έχουν γίνει από Γάλλους επιστήμονες οι οποίοι έχουν μελετήσει κάποιο συγκεκριμένο θέμα σχετικό με την πολιορκία της πόλης της Ρόδου.

Ποια είναι η πρώτη καταγεγραμμένη πολιορκία της Ρόδου;
 

Η πολιορκία του Δημητρίου του Πολιορκητή το 305-304 π.χ ο οποίος ήταν εκ των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι πάρα πολύ σημαντική πολιορκία όσον αφορά την οργάνωση της άμυνας και την εξέλιξη της πολιορκητικής τέχνης.
Υπάρχει μία περιγραφή της πολιορκίας του Δημητρίου από τον Διόδωρο η οποία δίνει στοιχεία για την μελέτη που προαναφέραμε. Η οχύρωση που αντιμετώπισε τον Δημήτριο υπέστη πολύ σημαντικές ζημιές, η πόλη δεν κατελήφθη, βέβαια και ο Δημήτριος απεσύρθη άπραγος.
Μετά όμως την πολιορκία αυτή η οχύρωση που ανακατασκευάστηκε υπήρξε από τις πιο ισχυρές οχυρώσεις του αρχαίου κόσμου. Στη διάρκεια της πολιορκίας εφευρέθηκαν πολιορκητικές μηχανές με σημαντικότερη την «ελέπολη» η οποία ήτανε μια πυργοειδής πολιορκητική μηχανή, προσαρμοσμένη στην κλίμακα των οχυρώσεων και των πύργων της εποχής.

Εκείνη την εποχή δεν είναι που κατασκευάστηκε κι ο Κολοσσός;

Ακριβώς, κατασκευάστηκε αμέσως μετά από τα λάφυρα που άφησαν πίσω τους φεύγοντας οι πολιορκητές και συμβόλιζε τη νίκη της πόλης.

Επόμενη γνωστή πολιορκία ποια είναι;

Ήταν από τον Μιθριδάτη το 88 π.Χ. όπου επίσης δεν κατελήφθη η πόλη. Ακολούθησε η πολιορκία και η κατάληψη της πόλης κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, το 42 π.χ, από τον Κάσιο ο οποίος λεηλάτησε και κατέστρεψε αγάλματα. Η ιστορία της Ρόδου του Χριστόδουλου Παπαχριστοδούλου, είναι σημαντική πηγή πληροφόρησης για τις πολιορκίες της Ρόδου. Επιγραμματικά να αναφέρουμε για τη Μεσαιωνική περίοδο στη συνέχεια την πολιορκία της Βυζαντινής πόλης από τους Ιωαννίτες Ιππότες, το 1306-1309 που διήρκεσε τρία χρόνια γιατί παρότι είχαν καταλάβει την ύπαιθρο η πόλη αντιστεκόταν με τις ισχυρές οχυρώσεις της.

Και πάμε να μιλήσουμε τώρα για την πολιορκία που είναι λιγότερο γνωστή, αλλά πολύ σημαντική η οποία εξαπολύθηκε από το Σουλτάνο της Αιγύπτου, την πολιορκία της Ρόδου από τους Μαμελούκους!

Την πολιορκία αυτή αντιμετώπισαν οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη και έγινε μεταξύ 10ης Αυγούστου και 18ης Σεπτεμβρίου του 1444. Οι ιστοριογράφοι δεν διαθέτουν τόσα στοιχεία και πληροφορίες όσα για άλλες εχθρικές επιθέσεις κατά του νησιού. Διασώθηκε όμως ένα είδος ανταπόκρισης σε μορφή ποιήματος ενός Καταλανού, αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων.

Για να εξηγήσουμε τι συνέβαινε τότε πρέπει να επισημάνουμε την ευνοϊκή στάση του Αλφόνσου του Μεγαλόκαρδου, ηγεμόνα της Καταλονίας προς το Τάγμα των Ιπποτών στο οποίο προσπαθούσε να δώσει προνόμια με οικονομικό χαρακτήρα, με σκοπό να απαλύνει τις δυσκολίες και τις στενοχώριες της Ρόδου η οποία όλο και περισσότερο απειλούνταν από τη μουσουλμανική δυναμική που σαν στόχο είχε την κατάκτηση του νησιού, το οποίο αποτελούσε ανεπιθύμητο χριστιανικό κρατίδιο στο κέντρο της αυτοκρατορίας τους. Ταυτοχρόνως ο Δούκας της Βουργουνδίας, ο Φίλιππος ο Καλός γνωρίζοντας τον κίνδυνο στον οποίο βρίσκονταν οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη, τους βοηθούσαν με νέα εφόδια και με την προετοιμασία ενός βοηθητικού στόλου.

Πώς ξεκίνησε η πολιορκία των Αράβων, των Μαμελούκων ή Σαρακηνών  όπως έμεινε στην ιστορία;

Τον Αύγουστο του 1444 ο σαρακηνός στρατός κατέλαβε το Καστελόριζο, ιδιοκτησίας του Τάγματος, και κατέστρεψε το Κάστρο του. Ο στόλος των μαμελούκων παρουσιάστηκε μετά απ΄ αυτό στη Ρόδο. Υπάρχουν οι πληροφορίες ενός αυτόπτη μάρτυρα! Σύμφωνα με τα «Δωδεκανησιακά Χρονικά του 1986» πρόκειται για κάποιον Καταλανό με το όνομα Francesc Ferrer, ο οποίος ήταν μάλλον κάτοικος, πολίτης ή έμπορος που μπορεί να βρισκόταν στη Ρόδο για εμπορικούς ή για προσωπικούς λόγους.

Είχε την ιδέα να διηγηθεί σε ένα ποίημα 240 στίχων τα γεγονότα που συνέβησαν στη Ρόδο κατά τη διάρκεια αυτής της σαρακινής επιδρομής. Το ποίημα έχει τίτλο «Ρομάντσα του στόλου του Σουλτάνου κατά της Ρόδου» και αποτελεί ζωντανό και πραγματικό ντοκουμέντο αυτής της πολιορκίας για την οποία τόσα λίγα ξέρουμε. Ξεκινάει το ποίημά του λέγοντας ότι θα διηγηθεί γεγονότα που είδε με τα ίδια του τα μάτια, τόσο τρομακτικά που θα προτιμούσε να μην τα είχε δει, θα προτιμούσε να ήταν απών απ΄ αυτά που είδε.

Πώς περιγράφει λοιπόν τις 40 μέρες της πολιορκίας της Ρόδου ο Καταλανός;

Λέει ότι την ημέρα του Αγίου Λαυρεντίου, Δευτέρα 10 Αυγούστου, το πρωί, εμφανίστηκε ο στόλος του μεγάλου Σουλτάνου, αποτελούμενος από ογδόντα πέντε πλοία, στο κανάλι, δηλαδή στο κομμάτι της θάλασσας που χωρίζει τη Ρόδο από την ήπειρο. Η παρουσία τους προκάλεσε κλάματα, κραυγές και θρήνους γυναικών και παιδιών και πολλών ανδρών που φοβούνταν για την τύχη των γυναικών τους. Άλλοι αντίθετα, ήταν ήρεμοι. Ο Μεγάλος Μάγιστρος ο Joan de Lastic, σηκώνοντας σημαία του Αμνού και του Αγ. Ιωάννη αναφώνησε: «Πιστοί, ο θεός δεν θα αφήσει να πάθετε κακό ή συμφορά, ούτε εσείς ούτε το Τάγμα μου». Οι κάτοικοι του νησιού εμψυχωμένοι, ετοιμάστηκαν για την υπεράσπισή του.

Οι εχθρικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στο αποκαλούμενο «Κακό Πέρασμα», στα βορειοδυτικά του νησιού, βόρεια των Τριαντών, όπου δεν συνάντησαν αντίσταση. Και οι μαμελούκοι βάλθηκαν να κατακτούν τα κτήματα που γειτόνευαν με τα τείχη της Ρόδου, εκτοξεύοντας βέλη εναντίον των υπερασπιστών τους. Βέλη και σφαίρες με πολεμικές μηχανές, εκτόξευσαν επίσης οι υπερασπιστές της Ρόδου, με συνοδεία ύβρεων για τα «σκυλιά» που τους επιτίθονταν και προκαλώντας τους να πλησιάσουν στα τείχη. Από τις οροφές των σπιτιών οι Χριστιανοί, τόσο οι μορφωμένοι όσο και οι αγράμματοι, τραγουδούσαν για να εμψυχώσουν τους αγωνιστές. Την επόμενη μέρα οι μαμελούκοι έστησαν τις σκηνές της εκστρατείας μπροστά στο Καστέλλο, το προπύργιο του Μεγάλου Μαγίστρου.

Ο ποιητής μάς βεβαιώνει ότι σε λιγότερη ώρα απ΄ όση χρειάζεται για να το διηγηθεί, είδε να στήνεται ένας μεγάλος αριθμός σκηνών και περισσότερους από πεντακόσιους έφιππους μαμελούκους, καθώς επίσης και πολλούς πεζούς να κατακλύζουν την περιοχή. Αρχίζει η μάχη εναντίον του Καστέλλο του Μεγάλου Μαγίστρου, με πληθώρα από βομβάρδες, τόξα και βέλη. Πολλοί από τους υπερασπιστές πληγώθηκαν στο κεφάλι κι αν οι επιτιθέμενοι φώναζαν «Μωάμεθ» οι ιππότες απαντούσαν «Άη Γιώργη». Οι Χριστιανοί στους δρόμους της Ρόδου αναφωνούσαν «Όποιος είναι βαφτισμένος θα σωθεί κι όποιος δεν είναι θα καταδικαστεί», που είναι προσαρμογή ενός στίχου του Ευαγγελίου του Αγίου Μάρκου.

Ο πληθυσμός της Ρόδου, τα γυναικόπαιδα τι έκαναν για να σωθούν;

Ο ποιητής συνεχίζει ότι τον κατέλαβε μεγάλος πόνος βλέποντας παιδιά, γυναίκες, ηλικιωμένους  και κορίτσια, αναμαλλιασμένους και ξυπόλητους να καταφεύγουν στους ναούς της Παναγίας (ίσως Παναγίας της Χάρητος ή Παναγίας της Πλατείας), στη Φιλέρημο, στην εκκλησία του Αγίου Αυγουστίνου, κτίσματα που αναγνωρίζουν όσοι ξέρουν την μεσαιωνική Ρόδο. Σ΄ αυτούς τους ναούς και σε πολλούς ακόμη που έχει το νησί, οι κοπέλες γονατισμένες έκαναν όρκους και ικέτευαν την Παναγία, θρησκευτική πράξη που επαινέθηκε από πολλούς παπάδες, μοναχούς και καλόγερους, οι οποίοι οδήγησαν τους Ρόδιους στους δρόμους, με κεριά αναμμένα, ψάλλοντας: «Από τους άπιστους απελευθέρωσέ μας, Κύριε».

Οι μάχες συνεχίζονταν;

Ο μαμελούκος στρατηγός επετέθη με το πυροβολικό του στο πιο αδύναμο μέρος του τείχους, κοντά στην πύλη του Αγίου Αντωνίου, που ίσως είναι εκείνη του Amboise, και από κει πολέμησαν οι μαμελούκοι με τους υπερασπιστές του Καστέλλο, που προξένησαν μερικές καταστροφές στα εχθρικά πλοία, πράγμα που κατατρόμαξε τον στρατηγό τους. Άλλη ομάδα μαμελούκων έφτασε στον Άγιο Νικόλαο, ανατολικά από το λιμάνι Μανδράκι, το οποίο βομβαρδίστηκε και καταστράφηκαν πολλά χριστιανικά πλοία αγκυροβολημένα εκεί, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πάρα πολλοί.
Ο Μέγας Μάγιστρος διέταξε μιαν έξοδο εναντίον τους, στην οποία συμμετείχαν Γάλλοι και Καταλανοί που κατάφεραν να εξοντώσουν τον εχθρό, σκοτώνοντας πολλούς σαρακηνούς και τρέποντας άλλους σε φυγή. Και ο Ferrer αναφωνεί: «Είδα το Μαντράκι να γίνεται μια πηγή αίματος» Οι δε ιππότες του Τάγματος, γονατισμένοι, έλεγαν με τα μάτια στραμμένα στον ουρανό: «Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο, το Θεό μας».

Πώς προχωρούσαν οι μέρες;

Για μερικές μέρες οι σαρακηνοί έξω από τα τείχη και οι χριστιανοί μέσα, έμειναν σε στάση άμυνας στις θέσεις τους. Οι πολιορκημένοι Ρόδιοι εξομολογήθηκαν και μετάλαβαν, όσοι ήταν εχθροί μεταξύ τους συμφιλιώθηκαν, και οι ηλικιωμένοι έκαναν τη διαθήκη τους.

Η μεγάλη μάχη πότε έγινε;

Την Πέμπτη 10 Σεπτεμβρίου οι χριστιανοί της Ρόδου επιτέθηκαν στο προπύργιο της Santa Maria, στα νοτιοανατολικά του περιφράγματος, δίπλα στην πύλη του Αγίου Αθανασίου, που είχε οχυρωθεί το 1441 από τον Μεγάλο Μάγιστρο. Εκεί είδε ο Francesc Ferrer μιαν ομάδα Καταλανών «τόσο δυνατών και γενναίων, που έμοιαζαν με ταύρους». Αυτοί επιτέθηκαν με λόγχες στους μαμελούκους και τους μαυριτανούς.

 Η μάχη στο προπύργιο ήταν σκληρή κι αιματηρή μέχρις ότου ο εχθρός, κατεστραμμένος, υποχώρησε παίρνοντας τους νεκρούς του και τους πληγωμένους. Οι σαρακηνοί προτίμησαν «να φύγουν πριν πεθάνουν». Και τρεις μέρες μετά παραβαίνοντας τις διαταγές του Μεγάλου Σουλτάνου, μάζεψαν τις σκηνές και το πυροβολικό τους και απέπλευσαν προς το αποκαλούμενο «Κακό Πέρασμα», για να μαζέψουν και τους άλλους που είχαν αποβιβαστεί εκεί πρώτα. Την επόμενη μέρα ο Σαρακηνός στόλος σαλπάρισε με κατεύθυνση προς την Τουρκία. Οι εχθροί έμειναν στη Ρόδο 40 μέρες.

Μπορεί να είναι ακριβείς οι πληροφορίες που μεταφέρει με το ποίημά του ο Ferrer;

Δεν ήταν στρατιωτικός και γι αυτό η πληροφόρησή του είναι περισσότερο συναισθηματική παρά ακριβής, αλλά έχει το πλεονέκτημα να αποτελεί την μαρτυρία ενός αυτόπτη μάρτυρα εκείνου του γεγονότος ο οποίος γύριζε την πόλη ώστε να τα μαθαίνει όλα. 

Ακολούθησε η πολιορκία των Τούρκων και πρώτη και δεύτερη φορά, για την πολύπαθη Ρόδο!

Η Ρόδος υπέστη κι άλλες πολιορκίες και επιθέσεις στο υπόλοιπο του ΙΕ΄ αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του ΙΣΤ΄. Έως ότου στις 21 Δεκεμβρίου του 1522 οι Τούρκοι κατέκτησαν το νησί και οι ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη μετέφεραν την έδρα τους στη Μάλτα αφού ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής κατέλαβε τη Ρόδο. Για αυτήν όμως την πολιορκία υπάρχουν πολλά στοιχεία τα οποία γνωρίζετε.

ΠΗΓΗ: Η ΡΟΔΙΑΚΗ